Elisabeth Kübler-Ross: de psychiater die ons leerde over de dood

Als we het einde van het leven bereiken, zien we de dingen duidelijker. Elisabeth Kübler-Ross liet ons niet alleen een waardevolle erfenis na om de dood te begrijpen, ze introduceerde ook palliatieve zorgtechnieken om de dood waardig te maken.

Elisabeth Kübler-Ross veranderde de manier waarop het Westen de dood bekeek, behandelde en begreep. Ze vermenselijkte het en introduceerde palliatieve zorg.

Ze leerde ons omgaan met de dood met haar beroemde theorie over de fasen van rouw en herinnerde ons er ook aan dat dit einde niet zo vreselijk is voor degene die weggaat. In feite zette ze een trend en liet ons een onbetwistbare erfenis na, een die ook nu nog aanwezig is.

Deze psychiater van Zwitserse afkomst kreeg eredoctoraten van 28 universiteiten. In een documentaire die een groot deel van haar werk liet zien, kon de halve wereld zien hoe Dr. Ross stervenden en ook kinderen met een terminale ziekte begeleidde in hun laatste ogenblikken.

Haar gevoeligheid was absoluut en de manier waarop ze verlichting en zelfs hoop gaf aan hen die weggingen en aan hen die bleven maakte geschiedenis.

Ze kreeg de bijnaam ‘de moeder van de dood’ maar in werkelijkheid was ze de ‘moeder van het leven’. Want als er één ding was dat ze ons leerde, dan was het in te zien dat menselijk verlies deel uitmaakt van ons bestaan.

De sleutel is om met volle teugen van elke dag te genieten, en te leren de momenten waarop mensen aan een reis naar een ander vlak beginnen waardig te vinden. Een die, volgens de dokter zelf, vol liefde en licht is.

Elisabeth Kübler-Ross: de vrouw die haar eigen carrière smeedde

“Je kunt secretaresse of huishoudster worden, maar je zult nooit geneeskunde studeren.” Dit is wat Elisabeth Kübler-Ross’s vader tegen haar zei toen ze hem, nog maar acht jaar oud, vertelde van haar droom om dokter te worden. Ze werd geboren op 8 juli 1926 in Zürich en was de kleinste en kwetsbaarste van een drieling.

Dat weerhield haar er echter niet van te besluiten het huis te verlaten zodra ze 16 werd. Het verzet van haar vader was zeker geen belemmering voor haar verlangens en ze ondernam haar eigen weg alleen.

Ze meldde zich als vrijwilligster tijdens de Tweede Wereldoorlog en hielp in ziekenhuizen en zorgde voor vluchtelingen. Aan het eind van de oorlog slaagde ze erin haar medische graad te halen aan de Universiteit van Zürich en ontmoette een Amerikaanse arts. Ze trouwde met hem en ze verhuisden naar de Verenigde Staten, waar ze zich aan de Universiteit van Colorado specialiseerde in psychiatrie.

De noodzaak om de stervenden waardigheid te geven

Toen Dr. Kübler-Ross in de Verenigde Staten aankwam, was ze geschokt door het gebrek aan psychologische zorg voor mensen met een terminale ziekte, vooral kinderen.

Ze was zich ook bewust van de onzorgvuldigheid en het gebrek aan gevoeligheid tegenover terminaal zieken en mensen die, heel letterlijk, op hun sterfbed lagen. Als gevolg daarvan probeerde ze dat allemaal te veranderen en begon wat in feite een noodzakelijke revolutie was.

Ze was een pionier in het leggen van de moderne grondslagen van palliatieve zorg. In haar boek, On Death and the Dying (1969), introduceerde ze het Kübler-Ross-model dat uiteindelijk in meerdere ziekenhuizen toegepast zou worden.

Ze introduceerde ook een nieuwe cursus aan de Universiteit van Chicago waarin het begrip van het stervensproces en de noodzaak om terminaal zieken te steunen onderwezen werden. In die lessen kwamen zieke mensen die nog maar weinig tijd te leven hadden hun getuigenis geven.

Het Kübler-Ross model

1. Ontkenning.
2. Boosheid.
3. Afdingen.
4. Depressie.
5. Aanvaarding.

Kübler-Ross paste dit model oorspronkelijk toe op mensen die terminaal ziek waren. Later breidde ze het uit tot elke ervaring van verlies. Het stelt dan ook het rouwproces voor bij elke belangrijke gebeurtenis in het leven, zoals het verlies van een baan, de dood van een geliefde, een echtscheiding, een drugsverslaving, een diagnose van onvruchtbaarheid, enz.

Kübler-Ross beweerde dat deze stadia niet noodzakelijk in de hierboven gepresenteerde volgorde verlopen; en ook niet dat ze allemaal door alle mensen ervaren worden (hoewel iedereen er minstens twee van doormaakt).

Meestal doorlopen mensen verschillende fasen van het proces in een ‘achtbaan’ effect, heen en weer slingerend tussen twee of meer, en het een of meer keren herhalend voor het einde.

Hoe het ook zij, idealiter moet het proces niet versneld of verlengd worden. We moeten ons er alleen van bewust zijn dat de stadia overwonnen zullen worden en dat de uiteindelijke toestand van aanvaarding zal aankomen. Sommigen zullen die sneller bereiken dan anderen, want het is een intens persoonlijk proces.

Zorgen voor gezinnen en rouwen om het verlies

Elisabeth Kübler-Ross hielp duizenden gezinnen. Ze deed dat door hen strategieën aan te reiken om de persoon op zijn sterfbed waardig te begeleiden en om vervolgens hun eigen verlies te verwerken als die gestorven was. Haar klassieke model van rouw maakte het voor mensen gemakkelijker om de emoties die bij deze ervaringen opkwamen te hanteren.

Haar werk en inspiratie bevorderden de oprichting van meerdere stichtingen om een waardige dood te bevorderen. Ze probeerde zelfs een hospice op te richten voor kinderen die door AIDS getroffen waren. Omdat dat de eerste jaren van de epidemie waren, kreeg ze kritiek en werd ze gehinderd in de uitvoering ervan. Het zou voor altijd een doorn in haar oog blijven.

Dr. Kübler-Ross schreef meer dan 20 boeken over de dood. Ze reisde de wereld rond om haar seminars over dood, leven en overgang te geven. Ze investeerde haar hele inkomen in het organiseren van retraites om mensen te helpen. Om hun verlies te verwerken, om te gaan met hun ziekten, angsten en zorgen over het levenseinde.

Kübler-Ross: de dood is als een nieuwe dageraad, een overgang naar een andere fase

Een van haar meest controversiële boeken was zonder twijfel On Life After Death. Daarin suggereerde ze dat de dood eenvoudigweg het overgaan naar een nieuwe staat van bewustzijn betekent. Het betekent overstijgen naar een toestand vol liefde en onbeschrijflijk welzijn, omgeven door licht. Van daaruit begint een reis van spirituele groei, volgens Dr. Kübler-Ross.

De wetenschappelijke gemeenschap bekritiseerde deze opvatting. Inderdaad, terwijl haar modellen van palliatieve zorg en omgaan met verlies en ziekte goed ontvangen en gepromoot werden, had dit aspect te maken met de meer intieme en spirituele visie op wat de dood voor haar was. Dat werd niet goed ontvangen.

Desondanks zijn er veel mensen die haar ideeën blijven steunen en die zich getroost voelen door die visie te koesteren. In feite blijven haar geruststellende en hoopvolle lessen over dood en leven ook vandaag nog uiterst actueel.