Een laag zelfbeeld: wat zijn de symptomen en oorzaken?

Heb je het gevoel dat je niet competent bent of dat je altijd anderen moet plezieren? Een laag zelfbeeld is een algemenere perceptie dan je denkt. Ontdek hier wat de oorzaak is en hoe het zich manifesteert, zodat je dit probleem beter begrijpt.

Heb jij je ooit onvoldoende gevoeld of getwijfeld aan jouw eigenwaarde? Dit is een strijd die veel mensen treft en het accepteren ervan is niet altijd een gemakkelijke taak. Die kritische innerlijke stem die zegt dat je niet goed bent of dat je anderen moet plezieren, kan verlammend en overweldigend zijn. Het wordt een laag zelfbeeld genoemd en wordt beïnvloed door het gezin, de werk- en sociale omgeving, de leeftijd of de fysieke en mentale toestand.

Maar wat zijn de symptomen en oorzaken van deze perceptie? Hoe manifesteren ze zich in ons leven? En vooral: hoe kunnen we deze overwinnen? In dit artikel gaan we dit onderzoeken en geven we je praktische tips om je relatie met jezelf te verbeteren. Jij verdient het, meer dan wie dan ook, om je goed te voelen en jezelf te waarderen, precies zoals je bent.

Wat is een laag zelfbeeld?

Ten eerste moeten we niet vergeten dat het zelfbeeld een reeks gedachten, gevoelens en percepties is die we over onszelf hebben. Als we het hoog hebben, houden we van onszelf en waarderen we onze prestaties. Maar als deze laag is, voelen we ons meestal ongelukkig of ontevreden over onszelf.

Op een gegeven moment ervaren we allemaal wantrouwen of moeite met het geloven in onszelf. Het probleem is dat we onszelf gaan zien als minderwaardig of als mensen die de goede dingen in het leven niet verdienen. Dit gevoel leidt tot een reeks emotionele, psychologische en sociale problemen.

Op de lange termijn is dit contraproductief omdat het de onderliggende twijfels en angsten versterkt. Bovendien leert het dat de enige manier om met situaties om te gaan is door ze te vermijden.

Leven met een laag zelfbeeld kan je geestelijke gezondheid schaden, problemen veroorzaken zoals depressie en angst, en het aannemen van nutteloze gewoonten, zoals roken en drinken, aanmoedigen.

Een laag zelfbeeld heeft een grote invloed op ons dagelijks leven. Het beïnvloedt de manier waarop we presteren op het werk of op school, de manier waarop we feedback accepteren, en het weerhoudt ons er zelfs van om belangrijke beslissingen te nemen uit angst om te falen.

Iemand die zichzelf niet waardeert, zou bijvoorbeeld kunnen vermijden om om een promotie te vragen, aarzelen om zijn behoeften in een relatie te uiten, of zich niet in staat voelen nieuwe vaardigheden te leren.

Het is belangrijk op te merken dat een laag zelfbeeld niet wordt weergegeven door een zelfdiagnose in de DSM-V, maar een onderliggende factor is bij veel psychische stoornissen.

Welke symptomen duiden op een laag zelfbeeld?

Mensen met een laag zelfbeeld kunnen symptomen ervaren die in intensiteit variëren. Enkele van de meest voorkomende zijn de volgende:

• Geen grenzen stellen. Er zijn schuldgevoelens of angst dat anderen je niet meer leuk zullen vinden als je probeert grenzen te stellen.
• Overmatige zelfkritiek. Dit zijn mensen die de neiging hebben erg streng voor zichzelf te zijn en zich te concentreren op hun tekortkomingen en fouten in plaats van op hun prestaties.
• Onveiligheid. Dit manifesteert zich in voortdurende twijfel over beslissingen en capaciteiten, wat het vermogen beperkt om risico’s te nemen en doelen na te streven.
• Perfectionisme. Iemand met een laag zelfbeeld heeft het gevoel dat hij nooit goed genoeg is en dat hij altijd zijn best moet doen om geaccepteerd of gewaardeerd te worden.
• Je waardeloos voelen. Een laag zelfbeeld leidt tot de overtuiging dat je liefde, respect of succes niet waard bent, wat van invloed is op relaties en prestaties op verschillende gebieden van het leven.
• Anderen willen plezieren. Deze mensen negeren hun eigen behoeften en accepteren dingen die ze misschien niet willen doen om te voorkomen dat ze zich schuldig voelen omdat ze nee zeggen.
• Afhankelijkheid van externe goedkeuring. Het zelfrespect van deze individuen kan sterk afhankelijk zijn van de mening van anderen, waardoor ze kwetsbaar worden voor kritiek en afwijzing.
• Vermijd uitdagingen. Vaak zijn dit mensen die uitdagingen en nieuwe ervaringen vermijden uit angst om te falen of beoordeeld te worden. Dit kan je persoonlijke en professionele groei belemmeren.
• Positieve reacties niet accepteren. Positieve feedback wordt vaak met argwaan en wantrouwen ontvangen. In feite houdt het minimaliseren van het gevoel van eigenwaarde verband met het niet kunnen accepteren of benutten van complimenten van anderen (Engelse link).

Oorzaken van een laag zelfbeeld

We hebben de symptomen al gezien, laten we nu de oorzaken van een laag zelfbeeld onderzoeken. Je moet beginnen, want zelfwaardering is niet statisch. Het kan in de loop van de tijd veranderen en in verschillende levensfasen weer de kop opsteken, vooral op volwassen leeftijd.

Soms verminderen onze eigen daden of die van anderen de mening die we op enig moment over onszelf hebben. Dit zou verband houden met gedrag dat in strijd is met onze waarden of persoonlijke ethiek, of met negatieve ervaringen zoals misbruikrelaties, of dit nu met een partner, een baas of een andere persoon is.

De wortels van het gevoel van eigenwaarde worden vaak gelegd tijdens de kindertijd of adolescentie. Factoren zoals de gezinsomgeving, schoolervaringen en interpersoonlijke relaties spelen een belangrijke rol bij de vorming ervan. Wat kan er nog meer invloed op hebben? Laten we het hierna bespreken.

1. Een traumatische kindertijd en adolescentie beleven

De kindertijd en de adolescentie zijn cruciale perioden voor de ontwikkeling van het gevoel van eigenwaarde. In deze fasen ontvangen we berichten van verschillende kanalen: onder meer familie, vrienden, leraren, media. Hun invloeden vormen ons zelfbeeld en hebben, als ze negatief zijn, een diepgaande impact.

Kinderen zijn kwetsbaar voor kritiek en afwijzing, omdat ze nog bezig zijn met het vormen van hun identiteit en zelfperceptie. Adolescenten worden op hun beurt geconfronteerd met individuele en sociale uitdagingen (Engelse link) met betrekking tot hun eigen representatie van het ‘zelf’, en worden beïnvloed door zowel ervaringen uit het verleden als verwachtingen over de toekomst.

Wanneer er in deze fasen voortdurend kritiek, afwijzing of gebrek aan steun wordt ontvangen, kunnen negatieve boodschappen worden geïnternaliseerd, bijvoorbeeld dat ze niet goed genoeg zijn of dat ze geen liefde en respect verdienen. Naarmate ze groeien, kunnen deze percepties een ingebakken onderdeel van hun zelfconcept worden.

2. Lijd aan fysiek, emotioneel en seksueel misbruik

Verschillende soorten misbruik kunnen iemands zelfwaardering verwoesten. Slachtoffers internaliseren vaak schuld en schaamte, in de overtuiging dat zij op de een of andere manier verantwoordelijk zijn voor wat er met hen is gebeurd. Dit zou leiden tot een gevoel van waardeloosheid.

Aan de andere kant heeft fysieke mishandeling een negatieve invloed op het zelfrespect (Engelse link). Dit is zelfs het geval als het slachtoffer over sociale steun en probleemoplossende vaardigheden beschikt. Bovendien is dit soort misbruik gecorreleerd met problemen zoals depressie, angst en stress.

Op dezelfde manier is emotioneel misbruik, zoals voortdurende kritiek, kleinering en manipulatie, ook schadelijk.

Kwetsende woorden en vernederende behandelingen ondermijnen het vertrouwen en de persoonlijke waarde. Seksueel geweld voegt een extra traumalaag toe, waardoor slachtoffers zich onveilig voelen en een negatief zelfbeeld (Engelse link) hebben.

3. Slachtoffer zijn van pesten

Degenen die gepest worden, ervaren vernedering, uitsluiting en angst op school, een omgeving waarin ze zich veilig en ondersteund moeten voelen. Deze behandeling versterkt het gevoel niet geliefd te zijn. Voortdurend geplaagd en gepest worden zorgt ervoor dat ze hun eigen waarde en capaciteiten in twijfel trekken.

Volgens een publicatie in de Journal of Youth and Adolesc entie (Engelse link) kunnen degenen die op school te maken hebben gehad met pesten vast komen te zitten in een cyclus waarin ze zich onbemind of incompetent voelen.

Daardoor neemt hun gevoel van eigenwaarde af. Ook worden ze kwetsbaarder voor toekomstige episoden soort geweld. De auteurs van dit onderzoek benadrukken dan ook het belang van interventies gericht op het verbeteren van het zelfrespect van slachtoffers.

4. Een dierbare verliezen

De dood van een dierbare genereert een overweldigende emotionele intensiteit waardoor we ons buiten onszelf voelen. Dit verlies betreft niet alleen een ouder, maar ook een kind, vriend of partner. Tijdens de rouwperiode kan, afgezien van het ervaren van ontkenning, ons gevoel van eigenwaarde worden aangetast.

Gevoelens van verlatenheid en hulpeloosheid komen vaak voor, waardoor we ons misschien minder waardevol en onzeker voelen. Verlies kan een identiteitscrisis veroorzaken, waarbij de persoon worstelt om zijn plaats en doel te vinden zonder de aanwezigheid van de geliefde, waardoor de perceptie van zichzelf wordt geschaad.

5. Perfectie nastreven onder druk van buitenaf

Het nastreven van perfectie en het willen voldoen aan bepaalde kenmerken die door de maatschappij worden opgelegd, kan een zware last worden. Als we het gevoel hebben dat we nooit aan de verwachtingen van anderen kunnen voldoen, ontwikkelen we gevoelens van ontoereikendheid en mislukking.

Er is zelfs gesuggereerd dat overmatig streven naar perfectie een veelvoorkomende reactie is op een ongunstige kijk op eigenwaarde (Engelse link). De geringste negatieve feedback kan als een mislukking worden beschouwd. Daarbij worden imperfecte prestaties gecategoriseerd als een belangrijke indicatie van nutteloosheid.

Deze druk komt in de vorm van academische, professionele of persoonlijke verwachtingen. Gebrek aan erkenning of goedkeuring van familie, vrienden of collega’s zorgt ervoor dat de persoon zich onbekwaam voelt.

6. Geconfronteerd worden met onzekere arbeidsomstandigheden of ontslag

Werkloosheid kan depressie en een laag zelfbeeld verergeren, ook onstabiele of slecht betaalde banen. In de arbeidswereld zorgen gebrek aan erkenning en onzekerheid ervoor dat iemand zich niet gewaardeerd of competent voelt.

Vooral het geconfronteerd worden met een ontslag zou een verwoestende klap betekenen die ertoe leidt dat het individu zijn capaciteiten en waarde in twijfel trekt.  Dat tast vervolgens zijn zelfvertrouwen aan.

7. Lijdt aan een ziekte of handicap die de dagelijkse activiteiten beïnvloedt

Chronische ziekten of handicaps die de dagelijkse activiteiten beperken, beïnvloeden het zelfrespect. Mensen met deze aandoeningen voelen zich vaak anders, beperkt of niet in staat volledig aan het leven deel te nemen.

Als ze voor hun dagelijkse taken afhankelijk zijn van anderen, voelen ze zich een last, en voortdurend worstelen met hun symptomen zou leiden tot een negatief beeld van zichzelf.

In een publicatie in Social Science & Medicine (Engelse link) wordt opgemerkt dat iemand met een handicap, die vaker aan een depressie lijdt, ook een groter risico loopt zijn zelfwaardering te minimaliseren.

8. Je onder druk gezet voelen door sociale verwachtingen van schoonheid

Sociale media presenteren vaak onrealistische schoonheidsnormen waardoor mensen zich onvoldoende voelen. Op platforms als Instagram zien we makers van inhoud, beroemdheden en influencers een beeld van perfectie projecteren: slanke lichamen en een onberispelijke huid. Deze perceptie is echter een bewerkte versie van de werkelijkheid, ontworpen om alleen te laten zien wat bij hen past.

Het voortdurende bombardement van perfecte beelden in de media en sociale netwerken versterkt het idee dat alleen bepaalde soorten lichamen en uiterlijk waardevol zijn. Jezelf voortdurend vergelijken met deze ideale figuren voedt een laag zelfbeeld.

Verschillende onderzoeken hebben zelfs geconcludeerd dat ze fungeren als een universele risicofactor (Engelse link) voor verschillende eetstoornissen.

Mensen die worstelen met een laag zelfbeeld kunnen het gevoel hebben dat ze nooit aan deze onrealistische normen zullen voldoen. Daardoor wordt hun onzekerheid nog groter. Dit kan leiden tot chronische ontevredenheid over het lichaam en een onbereikbaar verlangen om het fysieke uiterlijk te veranderen.

9. Sociale uitsluiting

Sociale uitsluiting, of het nu om economische, culturele, raciale of seksuele geaardheid redenen is, is een andere oorzaak die verband kan houden met een negatief zelfbeeld. Als iemand zich afgewezen of niet geaccepteerd voelt, gaat iemand geloven dat hij of zij geen respect of verbondenheid waard is.

Je verdient het om jezelf goed te voelen en te waarderen, precies zoals je bent

Nu je de symptomen en oorzaken van een laag zelfbeeld kent, nodigen we je uit om actie te ondernemen. Zeker als je merkt dat je er last van hebt. Vergeet niet dat deze strijd niet alleen is. Zoek steun bij je netwerk van vrienden en familie en overweeg therapie. Een psycholoog kan je waardevolle hulpmiddelen bieden om je zelfperceptie en emotioneel welzijn te verbeteren.

Omarm de kwaliteiten die jou uniek maken en waardeer je prestaties, hoe klein ook. Behandel jezelf met liefde, eis niet meer van jezelf dan je kunt geven, je hoeft niemand iets te bewijzen. Wij nodigen je uit om dagelijks aan je eigenwaarde te werken, om zo je beste versie te bereiken.

En onthoud dat elke persoon zijn eigen ritme en pad heeft, en dat betekent niet dat je faalt. In jouw handen ligt de sleutel tot het veranderen van de mening die je over jezelf hebt.