Een baan hebben of geen baan hebben: beide situaties veroorzaken angst

Het verliezen van je baan kan een echt verontrustende ervaring zijn. Aan de andere kant kunnen sommige banen ook een grote bron van stress en angst zijn. Dus, hoe kun je omgaan met deze twee verschillende soorten druk?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 25 maart, 2023

Als je iemand nieuw ontmoet, vraag je meestal hoe hij heet en wat hij voor de kost doet. Een baan hebben is in feite niet alleen een manier om in je levensonderhoud te voorzien en een salaris te krijgen, maar het is ook op vele andere manieren van betekenis.

Een baan kan namelijk je psychisch welzijn volledig conditioneren. Zo kan een beroep dat beneden je vaardigheidsniveau, opleiding en aspiraties ligt uiterst frustrerend worden. Aan de andere kant verhoogt onzekere arbeidsomstandigheden het risico op angst en depressie.

En wat valt er te zeggen over werkloosheid? Wel, geen werk hebben kan je in een afgrond van angst, laag zelfbeeld en hopeloosheid storten. Inderdaad, ten goede of ten kwade, wat je een salaris verschaft vormt het beeld dat je van jezelf hebt. Bovendien is deze dimensie, wat de geestelijke gezondheid betreft, het meest bepalend voor je welzijn of psychisch ongemak.

Wel of geen baan hebben – beide kunnen bronnen van ongelukkig zijn

Steve Jobs zei dat de enige manier om grote dingen te bereiken is om te houden van wat je doet. Maar soms, ondanks het feit dat je van je werk houdt en ernaar streeft het zo goed mogelijk te doen, voel je je toch niet vervuld. Dat komt omdat er veel factoren zijn die je werk kunnen verminderen, vervormen en belemmeren.

We zijn allemaal geconditioneerd om te geloven dat een baan vooral een bron van inkomsten is. Maar in werkelijkheid zijn ze veel meer. Sterker nog, soms is het hebben van een goed salaris niet genoeg om je gelukkig en zelfvoldaan te voelen.

Tegen welke prijs bereik je bijvoorbeeld zo’n salaris? Is het door eindeloze diensten te draaien en een echt hoge werkdruk te hebben? Of, heb je last van pesterijen op de werkplek? Zit je misschien in een gevaarlijke omgeving?

Werkgelegenheid bouwt je identiteit op en houdt je leven in stand (Gallo e.a., 2005). Dat gezegd hebbende, is er ook de subtiele ironie dat zowel het hebben van een baan als het niet hebben van een baan de grootste bronnen van angst bij mensen kunnen zijn.

Geen slechte baan hebben kan bijvoorbeeld zorgen voor je gevoelens van tevredenheid en geestelijk welzijn. Aan de andere kant kan helemaal geen baan hebben verwoestend zijn.

Werk is een basispijler van psychische gezondheid

Het is waar dat je als mens niet je hele bestaan op werk moet richten, maar als dat laatste mislukt, wordt bijna alles in je leven aangetast. Je zelfbeeld wankelt, samen met je sociale relaties. Zelfs je lichamelijke en geestelijke gezondheid lijden eronder.

De psycholoog, David L. Blustein legt in een onderzoeksartikel (Engelse link) uit dat werkbezetting een centrale rol speelt in de ontwikkeling en uitdrukking van psychologisch welzijn. Dat doet het om de volgende redenen:

• Werk is het mechanisme waarmee je erin slaagt om niet alleen te overleven, maar ook om je dromen te vervullen en persoonlijke doelen te bereiken.
• Het draagt bij aan je effectiviteit en stelt je in staat je competent te voelen.
• Het versterkt je zelfbeeld. Daardoor zie je jezelf als onderdeel van de samenleving.
• Het stelt je in staat vaardigheden, leerervaringen en ervaringen op te doen die je levensverhaal schetsen.

Op de een of andere manier overstijgt je werk je, kruipt het onder je huid, en bereikt het de diepte van je psychologische lagen. Daarom kan het hebben van een baan of het niet hebben van een baan soms dezelfde mate van angst oproepen.

Je baan verliezen… Een traumatische ervaring?

Een rapport (Engelse link) uit 2021 van de Mental Health Foundation maakte duidelijk dat werkloosheid en baanonzekerheid de grootste bronnen van angst zijn onder de algemene bevolking. In feite vindt ongeveer 70 procent van de mensen dat hun geestelijke gezondheid wordt aangetast door baanverlies, en 25 procent zegt zich getraumatiseerd te voelen.

Waarom is dit? Waarom zou iemand baanverlies als trauma kunnen zien? Ten eerste omdat het financiële functioneren vroeg of laat wordt aangetast. Daarbij komt nog het verlies van een levensstijl en de visie die we op onszelf hadden. We breken en laten bepaalde dynamieken achter die ons, tot niet zo lang geleden, bepaalden. Alles loslaten kan verwoestend zijn.

Wanneer het hebben van een baan je niet in staat stelt een leven te hebben

Soms heb je een baan, maar die stelt je niet in staat het leven te hebben dat je wilde. Misschien droomde je er op een gegeven moment van om je functie te bereiken, maar is het, nu je die bereikt hebt, een grote teleurstelling gebleken.

Misschien ben je ondergedompeld in onethische en wettelijke omstandigheden, in een vreemde en bedreigende omgeving die je slaap laat verliezen en bang maakt voor de komst van elke maandag.

Als dit soort werk lang aanhoudt, word je je ervan bewust dat je, verre van een leven te hebben, alleen maar aan het overleven bent. Je weet dat je zo niet door kunt gaan, maar het idee geen werk te hebben maakt je even angstig. Daarom raak je, bijna zonder te weten hoe het komt, gevangen op een zeer ongunstig existentieel kruispunt.

Wat kun je doen?

Tegenwoordig is het hebben van dezelfde baan voor het leven niet meer de norm. Sterker nog, de meesten van ons veranderen meerdere malen van functie. In dit soort dynamiek hebben momenten van onzekerheid de neiging zich te vermenigvuldigen.

Verandering stelt meestal je aanpassingsvermogen op de proef, zowel lichamelijk als geestelijk. Maar als het gaat om jonge mensen van nu, zal hun werkzame leven bepaald worden door deze ups en downs. Er zullen tijden zijn waarin ze een goed salaris hebben en andere waarin ze het moeilijk hebben.

Je kunt nieuwe hulpmiddelen ontwikkelen, zoals competitiever, creatiever of innovatiever zijn. Dit kan inderdaad nuttig zijn. Maar de vaardigheden die je echt moet integreren zijn die welke te maken hebben met je geestelijke gezondheid.

In feite zullen weten hoe je met stress en angst kunt omgaan, veerkrachtig zijn, of de steun van je vrienden hebben in moeilijke tijden, je redders in nood zijn.