Dubbeldenken: manipulatie en creativiteit
Dubbeldenken was een concept dat George Orwell introduceerde in zijn roman 1984. Het is een van de meest visionaire en originele sciencefictionwerken. Dubbeldenken is een manipulatiemechanisme waardoor mensen twee tegenstrijdige dingen tegelijk gaan denken, zonder het zelfs maar te beseffen.
Sommige ideologieën kunnen mensen in absurde termen aan het denken zetten. Hetzelfde effect kan men bereiken in poëzie. Vandaar dat veel kunstenaars het concept van dubbeldenken hebben overgenomen. Ze gebruiken het echter niet als een apparaat om te manipuleren, maar als een creatieve bron.
Het concept van dubbeldenken is een wapen dat men kan gebruiken om controle te genereren of dromen te inspireren. Het breekt inderdaad met de beperkingen die de logica oplegt. Je zou ook kunnen zeggen dat het ofwel een instrument van totalitarisme is of een bevrijdend pad. Het hangt er vanaf.
“Maar Heraclitus zal eeuwig gelijk hebben met zijn bewering dat zijn een lege fictie is. De ‘schijnbare’ wereld is de enige. De ‘ware wereld’ wordt alleen door een leugen toegevoegd.”
Dubbeldenken
De roman 1984 legde het verband tussen taal en macht meesterlijk bloot. In dit boek was dubbeldenken onderdeel van een vorm van sociale indoctrinatie. Het doel van macht was om mensen als waar te laten accepteren wat onwaar was, en vice versa.
Met andere woorden, het betekende dat mensen twee tegenstrijdige ideeën tegelijkertijd moesten accepteren alsof er geen tegenstrijdigheid bestond. Vaak ontstond er een tegenstelling tussen herinnering en een echte gebeurtenis. Of tussen de voor de hand liggende betekenis van een specifiek feit en een ander totaal tegengesteld idee zoals gedicteerd door de machten die er zijn.
Hoewel 1984 een fictief werk was, kan men de inhoud ervan perfect toepassen op de realiteit van vandaag. Een voorbeeld van dubbeldenken is bijvoorbeeld het vaak voorkomen dat men bepaalde biografieën ‘opschoont’ van figuren die specifieke regimes als ‘helden’ beschouwen.
Deze verhalen verheerlijken hun heldendaden en successen. Tegelijkertijd laat men hun fouten of misdaden weg of minimaliseert men deze.
De essentie van dubbeldenken
Het concept van dubbeldenken verscheen in het werk van George Orwell via een pseudo-personage genaamd Emmanuel Goldstein. Zijn werk, The Theory and Practice of Oligarchical Collectivism, werd voorgelezen door de personages in het boek van Orwell.
Orwell definieerde de praktijk van dubbeldenken als: “de kracht van het tegelijkertijd vasthouden van twee tegenstrijdige overtuigingen in de geest en het accepteren van beide.”
Orwell voegde andere elementen toe aan dit essentiële idee. Hij verklaarde dat het idee van dubbeldenken was “om bewuste misleiding te gebruiken met behoud van de vastberadenheid van het doel dat gepaard gaat met volledige eerlijkheid.”
Orwells werk beweerde dat om dit te doen, leugens verteld moeten worden en ‘oprecht’ geloofd moeten worden. Wat niet handig is om te onthouden, moet worden vergeten en alleen uit het geheugen worden gehaald als dat nodig is. In feite verklaarde hij dat dubbeldenken betekende “het bestaan van de objectieve realiteit ontkennen en al die tijd rekening houden met de realiteit die men ontkent.”
Zoals te zien is, zijn dit acties die verband houden met spraak en, in sommige gevallen, geheugen. Daarom is het woord als zodanig een machtsveld en kunnen de afgeleide verhalen vormen van manipulatie worden. Misschien moeten degenen die aanhangers zijn van complottheorieën hier eens over nadenken. Want achter dit soort ideeën vinden we meestal totalitarisme.
Creatief dubbeldenken
Het is ook mogelijk om passende tegenstrijdige ideeën te koesteren. In feite is het niet alleen mogelijk, maar in veel gevallen helpt het om een bepaalde waarheid te onthullen. Bijvoorbeeld een die niet zo voor de hand ligt of die van groot belang is.
Cervantes’ Don Quichot krijgt vorm rond dit soort idee. In dit boek onthulde het dubbeldenken van het personage een verlangen om verder te kijken dan de wereld van het gewone.
De schilderijen van Magritte of Escher vervullen een vergelijkbare rol. Zelfs de kwantumfysica heeft ontdekt dat de werkelijkheid niet mechanisch werkt en dat paradox soms perfect mogelijk is. Bijvoorbeeld de beroemde Schrödinger-paradox, waarin het aannemelijk is dat een kat onder bepaalde omstandigheden tegelijkertijd levend en dood is.
Kunst bezit een soort magie. Niet om te bedriegen maar om waargenomen en gevoeld te worden. Over macht moet echter altijd worden gesproken. Dat komt omdat het de potentie heeft voor bedrog en manipulatie. Dat is de les van dubbeldenken.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- I Plaza, R. J. M. (2017). Doblepensar lo negroblanco: propuesta metodológica para el análisis de la postverdad. Tiempo devorado: revista de historia actual, 4(1), 116-145.
