De pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Laatste update: 25 maart, 2018

Niemand is zo ontrouw als hij die jaloers is. Misschien vindt de ontrouw plaats in verlangen alleen, zonder het daadwerkelijk te doen. Maar hoe je het ook wendt of keert, het idee van ontrouw zit in zijn hoofd… Daarom zet hij ook vraagtekens bij de intentie van zijn partner, zelfs als er geen reden is om dit te doen. Het zijn daden en gedachtegangen zoals deze, die het bekende spreekwoord de pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet kracht geven.

Dit spreekwoord slaat niet alleen op jaloerse mensen. De pot kan de ketel van alles verwijten. Hij mag dan echter oordelen over anderen, maar eigenlijk zegt hij iets over zichzelf of zijn zelfbeeld. Met andere woorden, we zien anderen alsof we in een spiegel kijken. We merken dingen op in andere mensen die feitelijk in onszelf aanwezig zijn. We schrijven onze sterke of zwakke punten toe aan anderen.

Dat we als pot de ketel verwijten wijst in feite op een onderbewust afweermechanisme. Dit mechanisme wordt ‘projectie’ genoemd. Het houdt in dat we bij anderen precies datgene zien wat we niet willen toegeven aan onszelf.

Afweermechanismen

Afweermechanismen zijn meestal onbewuste strategieën. Hun doel is om het geweten te beschermen tegen gedachten of emoties die onaangenaam of ondraaglijk worden geacht. Het is alsof mensen een knop hebben die automatisch wordt ingedrukt. De knop bedekt alles dat we niet willen zien. Dus kijken we er maar helemaal niet naar, ook al is het er nog steeds.

Ieder van ons heeft afweermechanismen. Sommige worden al op zeer jonge leeftijd gevormd, terwijl andere zich veel later vormen. Ze helpen ons een zeker evenwicht te bewaren en zijn op zichzelf niet goed of slecht. Sommige mensen zijn zich meer bewust van de afweermechanismen die ze gebruiken, terwijl anderen het heel moeilijk vinden om ze te erkennen.

Projectie is een afweermechanisme. Projectie beschermt ons tegen dat gevoel van onbehagen dat wordt voortgebracht door het moeten accepteren van – en verantwoordelijkheid nemen voor – dingen over onszelf die we bewust afwijzen. Onwillekeurig gooien we deze dingen eruit. Vervolgens wijzen we ze toe aan andere mensen. Zo verwijt de pot de ketel.

Hoe oordeelt ‘de pot’?

Op de een of andere manier projecteren we allemaal constant iets. We zien de wereld op onze eigen manier. We lezen allemaal de werkelijkheid op onze eigen manier, hoe objectief we ook proberen te zijn. Helaas zien we enkele aspecten maar zijn we blind voor andere. Sommige details maken we belangrijker dan andere. Wanneer we over de wereld praten, praten we in grote mate over onszelf.

Dit mechanisme van projectie werkt op verschillende manieren. Hier zijn enkele voorbeelden:

• Affectieve projectie. We zeggen dat iemand ons haat, ook al zijn wij degenen die hem haten. Hetzelfde gebeurt met liefde en elk ander gevoel.
• Emotionele projectie. We zeggen dat de maan ‘romantisch’ is of dat de zee ‘stil en rustig’ is. In werkelijkheid is de maan echter een object in het zonnestelsel dat niet voelt. Hetzelfde geldt voor de oceaan. Wij zijn het die het op die manier zien en het een of andere connotatie geven.
• De projectie van een noodzaak. Deze vorm is moeilijker te detecteren. Het gebeurt wanneer iemand bijvoorbeeld iedereen ongevraagd advies geeft. Waarschijnlijk is diegene echter op zoek naar iemand om hem te begeleiden.
• De projectie van persoonlijke eigenschappen. Dit gebeurt wanneer we mensen beschuldigen van dingen die we zelf ook doen. Het is net als wanneer een vader die rookt denkt dat zijn kinderen ‘slecht’ zijn als hij ze ziet roken. Het is een klassiek geval van de pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet.

Daarnaast zien we projectie niet alleen terug in afzonderlijke voorbeelden. Vaak construeren we zelfs hele theorieën die alleen rekening houden met bepaalde perspectieven. Denk bijvoorbeeld aan de egocentrische mensheid die niet kon accepteren dat de aarde om de zon draaide, in plaats van andersom.

Je bewust worden van je projecties

Als het je lukt je bewust te worden van je projecties, zul je jezelf beter kennen dan de meesten. Als dit iets is wat je wilt, is het meest effectieve dat je kunt doen, afstand nemen en jezelf openlijk observeren. Het idee is om vast te stellen wat je echt voelt.

Wanneer je spontaan iemand beoordeelt, probeer dan even te pauzeren. Ga na wat de inhoud van dat oordeel is en wat je ervan vindt. Evalueer de redenen die je hebt om die ander op die manier te beoordelen. Probeer te ontrafelen welke negatieve gevoelens samenhangen met je redenering.

Het is heel goed mogelijk dat deze kleine oefening je laat zien hoe je projecteert. Je begint te begrijpen hoe jij als pot vaak genoeg de ketel verwijt dat hij zwart ziet. Je zult in jezelf de karaktertrekken vinden die je zo onuitstaanbaar vindt in anderen.