De persoonlijkheidstheorie van Cloninger

De persoonlijkheidstheorie van Cloninger houdt rekening met de invloed van biologische en leeraspecten op gedrag. Het is tegenwoordig een van de meest geaccepteerde theorieën.

De persoonlijkheidstheorie van Cloninger, ook bekend als het “Cloninger-model”, is een voorstel waarin persoonlijkheid wordt benaderd als een systeem dat het resultaat is van zowel het neurochemisch functioneren van het organisme als sociaal leren. Beide factoren werken samen en zouden bepalen hoe we geneigd zijn te handelen.

In de theorie voorgesteld door C. Robert Cloninger wordt temperament (Spaanse link) benaderd als het integrerende element in het functioneren van biologische systemen. Het stelt het organisme in staat om gedrag te reguleren om zich aan te passen aan de omgeving.  Neurotransmitters bepalen dit grotendeels.

Karakter (Spaanse link) daarentegen is het resultaat van leren dat iemand gedurende de levenscyclus verwerft. Het stelt een persoon in staat om zich op een vrijwillige manier tot zichzelf en tot de wereld te verhouden, gebaseerd op wat hij van zijn ervaringen heeft geleerd. Al deze elementen vormen de basis van de theorie van Cloninger, die ook twee algemeen aanvaarde testen ontwikkelde.

De persoonlijkheidstheorie van Cloninger en temperament

In de theorie van Cloninger is temperament de emotionele kern van de persoonlijkheid. Het wordt van jongs af aan waargenomen en blijft in de loop der tijd relatief stabiel. Het bestaat uit vier dimensies:

1. Novelty seeking (BN). Het is een overgeërfde neiging die gedragingen reguleert zoals exploratieve activiteit, reactie op nieuwigheid, impulsiviteit en actieve frustratievermijding. Dopamine en zijn processen reguleren dit gedrag.
2. Risicovermijding (RE). Een erfelijke neiging om gedrag te remmen in reactie op nieuwigheid, afwezigheid van belonings- of strafsignalen. Het leidt tot passief vermijden van problemen, pessimistisch anticiperen, verlegenheid en dergelijke. Serotonine en zijn processen reguleren dit gedrag.
3. Beloningsafhankelijkheid (RD). Het is de overgeërfde neiging om met nabijheid of gehechtheid te reageren op sociale stimuli, afhankelijk van de versterking die wordt ontvangen uit de omgeving. Het leidt ertoe dat mensen aanhankelijk, toegewijd, gevoelig, afhankelijk en behoefte aan goedkeuring zijn. Noradrenaline reguleert dit gedrag.
4. Persistentie (PS). Aangeboren neiging om een gedrag vol te houden, ondanks frustratie of vermoeidheid. Het wordt geassocieerd met gedrag dat eerder is beloond en daardoor in stand wordt gehouden. Het maakt mensen volhardend, ambitieus, zeer vastberaden en perfectionistisch. Deze dimensie associeert men met glutamaat en serotonine.

Karakter in de theorie van Cloninger

De tweede belangrijke as in de persoonlijkheidstheorie van Cloninger is karakter. Het is van mentale aard en wordt op een bewuste manier uitgedrukt. Het komt overeen met het zelfconcept, persoonlijke waarden en individuele doelen. Het omvat drie dimensies:

• Zelfsturing (SD). Een hoge SD maakt een individu verantwoordelijk, zelfverzekerd evenals vindingrijk en zelfredzaam, met een hoog realisme en efficiëntie. Lage SD veroorzaakt het tegenovergestelde.
• Samenwerking (C). Een hoge C komt overeen met mensen die zich deel van de mensheid voelen, principieel zijn en zich op een empathische, tolerante en meelevende manier gedragen. Lage C veroorzaakt het tegenovergestelde gedrag.
• Transcendentie (T). Een hoge T verwijst naar mensen die zich deel voelen uitmaken van het universum. Ze hebben spiritueel inzicht, nederigheid en natuurlijkheid tegenover pijn. Mensen met een lage T zijn pragmatisch en materialistisch.

Persoonlijkheid in het model van Cloninger

Tot slot richt de persoonlijkheidstheorie van Cloninger zich op de centrale as: de persoonlijkheid zelf. Dit is een synthese van de interactie tussen temperament en karakter. Dat wil zeggen, tussen het emotionele wezen en het cognitieve of mentale wezen.

Deze combinatie leidt tot verschillende persoonlijkheidstypes die op hun beurt in hun extreme vorm de volgende persoonlijkheidsstoornissen worden:

• Betrouwbaar – Stabiel.
• Methodisch – Obsessief.
• Voorzichtig – Vermijdend.
• Gevoelig – Narcistisch.
• Explosief – Borderline.
• Avontuurlijk – Antisociaal.
• Gepassioneerd – Histrionisch.
• Onafhankelijk – Schizoïde.

De theorie van Colinger leidt tot een cognitief schema

In deze persoonlijkheidstheorie geven temperament, karakter en persoonlijkheid aanleiding tot cognitieve gewoonten en schema’s. Deze leggen een psychobiologische schets vast als de kern van het gedrag. Deze leggen een psychobiologische schets vast als de centrale kern van de identiteit van een individu en bepalen zo zijn of haar gedrag.

Op basis hiervan werden twee tests ontwikkeld om individuen en persoonlijkheidsstoornissen te classificeren. Men gebruikt deze test vaak, zowel in de psychologie als in de psychiatrie.