De paraatheidstheorie van Seligman
De paraatheidstheorie van Seligman verklaart hoe fobieën buitenproportionele angstreacties zijn op ongevaarlijke stimuli of stimuli die niet helemaal ongevaarlijk en controleerbaar zijn.
Er zijn talloze theorieën over hoe fobieën worden verworven en in stand worden gehouden, en ze zijn allemaal gedeeltelijk correct. Maar wat is de verklaring voor het feit dat sommige fobieën vaker voorkomen dan andere?
De voorbereidheidstheorie verklaart dat mensen klaar geboren worden om bepaalde soorten stimuli meer te vrezen dan andere. De twee centrale concepten zijn bereidheid en aanleg voor het krijgen van fobieën. Het artikel van vandaag gaat hier dieper op in.
“Doe elke dag één ding dat je bang maakt.”
-Mary Schmich-
De paraatheidstheorie van Seligman: algemene kenmerken
Seligman ontwikkelde zijn primingtheorie als reactie op de equipotentialiteitstheorie (Engelse link), die stelt dat alle stimuli dezelfde mogelijkheid tot conditionering hebben. Hiertegenover stelt hij dat mensen fylogenetisch voorbereid zijn om bepaalde stimuli meer te vrezen dan andere.
Dit betekent dat we voorbereid zijn om bepaalde stimuli veel gemakkelijker te conditioneren dan andere. Dit is een evolutionair proces, als gevolg van de noodzaak voor organismen om zich aan te passen aan hun omgeving. Mensen zijn dus eerder bang voor gevaarlijke dan voor ongevaarlijke stimuli, omdat het de menselijke overleving bedreigt.
Kenmerken van fobieën
Seligman stelde dat fobieën deze vier kenmerken bezitten:
- Ten eerste komen fobieën voor bij een bepaald scala aan stimuli, omdat sommige situaties gemakkelijker angst oproepen dan andere. Deze selectiviteit lijkt verband te houden met het voortbestaan van de soort.
- Men kan gemakkelijk fobieën verwerven in één enkele gelegenheid.
- Ten derde is weerstand tegen uitdoving een van de meest kenmerkende aspecten van fobieën. Het verwijst naar de weerstand tegen uitsterven van geconditioneerde reacties op stimuli die mensen snel als gevaarlijk bestempelen versus stimuli die meerdere pogingen vereisen.
- Tot slot is irrationaliteit een van de kenmerken van fobieën. Het is de wanverhouding of het gebrek aan overeenstemming tussen het werkelijke gevaar van een stimulus en de angstreactie.
Centrale concepten: voorbereiding en aanleg
Voorbereiding verwijst naar de evolutionaire processen van de soort. Er zijn dus drie soorten stimuli, afhankelijk van hoe geconditioneerd we ervoor zijn:
- Voorbereide stimuli zijn alles wat de mens biologisch voorbereid is om als gevaarlijk te leren. Bovendien kan dit leren in één enkele gelegenheid gebeuren.
- Onvoorbereide stimuli zijn stimuli die mensen niet automatisch als gevaarlijk leren en waarvoor meerdere associatie- of conditioneringstests nodig zijn.
- Tegen voorbereide stimuli zijn stimuli die onmogelijk als schadelijk aangeleerd kunnen worden, ondanks voortdurende associatieproeven.
Evenzo verwijst predispositie naar de kenmerken van een individu en zijn ontogenetische ontwikkeling die hem vatbaarder maken voor het ervaren van een fobie.
De uitbreiding van de primingtheorie door de Öhman-groep
Deze groep breidde de primingtheorie uit en onderscheidde fobieën op basis van hun fylogenetische of evolutionaire oorsprong. Er wordt onderscheid gemaakt tussen communicatieve en niet-communicatieve angsten.
Niet-communicatieve angsten zijn angsten die geen sociale of communicatieve functie hebben. Communicatieve angsten zijn dan weer angsten met de sociale functie van het overbrengen van boodschappen tussen soorten.
Bovendien zijn er dierlijke of interspecifieke fobieën, die bij verschillende soorten voorkomen, en sociale of intraspecifieke fobieën binnen de communicatieve angsten.
Dierlijke angsten (interspecifiek) vinden hun oorsprong in het gedragssysteem van verdediging tegen roofdieren en genereren vermijdings- of vluchtreacties die worden geactiveerd door automatische processen. Deze reactie leidt dus tot een hoge activering van het sympathische autonome zenuwstelsel.
Verder komen sociale angsten (intraspecies) voort uit dominantie-onderwerpingsprocessen in de context van dezelfde soort. Daarom zijn er minder automatische, meer reflexieve processen bij betrokken en produceren ze reacties die afhankelijk zijn van gecontroleerde processen. Daarom produceren ze niet altijd sympathische activeringsreacties.
Een mooi voorbeeld van de paraatheidstheorie van Seligman: het Garcia-effect
Dit effect verklaart waarom mensen een soort voedsel afwijzen dat hen op een bepaald moment ziek heeft gemaakt. Deze geconditioneerde smaakafkeer treedt op in een enkele gelegenheid of een enkele gebeurtenis (gemakkelijke acquisitie).
Het is dus voldoende om de vermijdingsreactie in stand te houden. Bovendien houden mensen het in de loop van de tijd in stand (de weerstand tegen uitsterven waar Seligman het over had).
Garcia en Koelling ontdekten in hun onderzoek dat niet alle conditionering van stimuli met hetzelfde gemak gebeurt. Je kunt bijvoorbeeld gemakkelijk buikpijn associëren met een bepaald voedingsmiddel of drankje. Je zou het echter nauwelijks associëren met een stimulus van een andere aard, zoals een licht of een geluid.
Naast het benoemen van deze ontdekking, ervoer Seligman persoonlijk het Garcia-effect. Zijn ervaring toonde aan dat deze associatie tussen voedsel en maagklachten zo sterk is en zo resistent tegen uitdoving dat zelfs de rede deze en andere fobieën niet kan overwinnen (fobieën zijn irrationeel).