De methode van Salvador Dali laat onze creatieve kant ontwaken

De methode van Salvador Dali is gebaseerd op een toestand van hypnagogie. Het was een poging om de wereld van de rede te overstijgen en het surrealistische te omarmen. Deze toestand maakte hij zich eigen en zette het om in kunst. Dit genie van het surrealisme creëerde wat hij zelf “foto’s van met de hand geschilderde dromen” noemde. Het zijn bizarre werelden, beangstigende maar hypnotiserende landschappen die ons vandaag de dag nog steeds fascineren.

Velen zien Salvador Dali als een excentrieke man, moeilijk te begrijpen, vaak ijlend, soms controversieel en altijd extreem. Maar je kunt bij hem ook een nauwkeurige en onfeilbare kant waarnemen. Hierdoor kon hij zijn diepste emoties vastleggen en ze aan het licht te brengen. Hij was een ontdekkingsreiziger op zoek naar de psyche, een “psychonaut”. Nooit had hij drugs nodig om zijn creatieve vervoering te bereiken. Zijn geest was ongetwijfeld het beste opwekkende middel.

De methode die Dali gebruikte om zichzelf onder te dompelen in die persoonlijke en eindeloze oceanen van het surrealistische, trekt tegenwoordig nog steeds onze aandacht. In die mate zelfs dat men deze techniek omschreven heeft als “het hypnagogische verticale dutje”. Vele creatieve groepen passen zijn technieken toe om betere ideeën te krijgen. Want ze kunnen de filters van de rede verwijderen en de geest trainen om vrijer en ontvankelijker te zijn.

De methode van Salvador Dali om onze creativiteit te laten ontwaken en te verbeteren

Laten we even één van zijn beroemdste werken observeren. Het is getiteld “Droom veroorzaakt door de vlucht van een bij rond een granaatappel één seconde voor het ontwaken”. Deze vreemde maar eenvoudige titel geeft ons een kleine tip over de beroemde methode waarmee hij zijn werken ontwierp. Maar in zijn schilderij wilde hij ook nog iets anders tonen. Hij had dit geleerd door Freud te lezen. Volgens Freud zijn vele van onze dromen gestimuleerd door geluiden, geuren of dingen die buiten ons aanwezig zijn. Dat kan bijvoorbeeld het geluid van een bij zijn die rond ons zoemt, terwijl we slapen.

Dali had de gewoonte een siësta te houden. Telkens als hij dit deed, hield hij een lepel bij zich. Zijn magische en rituele methode was de volgende. Na het eten ging hij in een fauteuil zitten. In één van zijn handen hield hij de lepel vast en op de grond zette hij een dienblad. Zijn dutje duurde slechts enkele minuten. Want het was niet zijn bedoeling om te slapen maar in een hypnagogische toestand te komen. Bovendien wist hij dat de lepel uit zijn hand zou vallen zodra hij op het punt van diepe slaap kwam. Het geluid van de vallende lepel die het dienblad raakte, zou hem onmiddellijk wakker maken. En dat was wat hij wilde.

Deze techniek stond hem toe tussen dromen en waken te reizen. Het is die onmeetbare oceaan waar de meest verbazingwekkende dingen verrijzen, de vreemdste wezens van de onbewuste wereld. Het was een tussen-in toestand die hij elke middag gedurende enkele minuten bezocht. En waar hij kon profiteren van die momenten waarop de geest meer vloeiend en hyper-associatief is meer dan ooit.

De hypnagogische  methode is heel gewoon bij creatieve geesten

De methode van Salvador Dali is dus gebaseerd op het bereiken van een hypnagogische staat. Maar het was geen techniek die hij ontdekt had. Ook in de wetenschap, de psychologie en vooral in de wereld van de kunst was het niet onbekend. Lees bijvoorbeeld “Alice in Wonderland” en dan vooral “Alice door de spiegel”. Onmiddellijk voelen we dat ook Carroll een zuiver droomachtig soort verhaal en beeldspraak gebruikte.

Ook hij creëerde een methode die hij routinematig gebruikte om zichzelf wakker te maken voordat hij in slaap viel. Hij legde een notitieboekje naast zijn fauteuil. Daarin beschreef hij elk beeld dat hij in zijn onderbewuste wereld zag.

De hypnagogische toestand heeft dit vreemde vermogen. Het is een goed idee om even enkele van zijn kenmerken te bekijken:

• Deze toestand treedt op in fase 1 en 2 van de diepe slaap, niet in de REM-slaap.
• De hypnagogische toestand is een fase die we kunnen beschouwen als “voor de slaap”. In deze fase gaan onze hersengolven van bèta over naar alfa.
• In deze fase treden meestal korte en intense visuele en auditieve hallucinaties op.
• Zodra we ontwaken, vergeten we deze beelden.
• Hypnagogische toestanden of hallucinaties komen vaak voor bij kinderen en adolescenten.

Maar bij het wakker worden verdunnen, vervagen en vergeten we deze beelden. Tenzij we natuurlijk dezelfde strategie als Dali gebruiken.

We kunnen de methode van Dali ook bereiken door middel van meditatie

Het is erg goed mogelijk dat we op dit punt gekomen geïntrigeerd zijn door de hypnagogische toestand waarin Dali tijdens zijn dutjes kon komen. Maar we moeten er wel rekening mee houden dat het niet gemakkelijk is om deze specifieke slaapfase te bereiken en er vervolgens van te profiteren. Salvador Dali was een doorgewinterde “psycho-navigator” in die schemerwereld van het onderbewuste. Voor ons is het zeker moeilijk om daar te komen waar Dali kwam.

Maar we kunnen ook op onze eigen manier een erg vergelijkbaar effect bereiken. Want door middel van meditatie kunnen we het creatieve proces katalyseren en verbeteren. Dit is wat David Lynch, een andere genie van het onderbewuste en het surrealistische, ons in zijn boek “De grote vis vangen” vertelt. Meditatie brengt het omgevingsgeluid tot rust en zorgt voor harmonie in de gedachten. Zodra we de techniek onder de knie hebben, zullen we op die manier plaats maken voor een levendigere en vrijere geestelijke stroom. We zullen een dimensie bereiken die bijna altijd voor onze drukke geest verborgen blijft. Die geest kenmerkt ons, maar scheidt ons bijna altijd van zijn essentie, intuïtie en wonderen.

We besluiten met het volgende. Hoewel de methode van Salvador Dali niet nieuw was, is hij er toch in geslaagd om ons een uitgelezen en ongeëvenaard gebruik van deze techniek te geven. Als we onze creativiteit willen verbeteren, is het niet genoeg dat we onszelf toelaten om een beetje vrijer of zelfs een beetje kinderlijker te zijn. Laten niet vergeten naar onze buitenkant en ook naar de diepten van onze geest te kijken. Want daar wonen heel zeker ongelooflijke ideeën en gedachten.