De illusie van de waarheid: geloven dat iets waar is terwijl dat niet zo is

De illusie van de waarheid is een mechanisme waardoor we gaan geloven dat iets waar is, terwijl dat niet zo is. Sterker nog, we geloven het niet alleen, we verdedigen het ook nog eens. Dat het misschien niet waar zou zijn, komt niet eens in ons op.

De illusie van de waarheid, ook wel het illusory truth effect (het illusionerende waarheidseffect) genoemd, vindt plaats omdat er een fout zit in de verwerking van de werkelijkheid. Als mensen hebben we de neiging te zeggen dat de dingen die ons bekend zijn, waar zijn.

In 1977 werd er een onderzoek over gedaan. Een groep vrijwilligers kreeg zestig verklaringen te lezen. Onderzoekers vroegen hen om aan te geven of deze waar of niet waar waren. Dezelfde oefening werd om de vijftien dagen herhaald. De onderzoekers merkten op dat deze mensen de uitspraken die ze al eerder hadden gelezen als waar beschouwden, of de geboden informatie nu redelijk was of niet.

De illusie van de waarheid en impliciete herinnering

Het lijkt erop dat dit mechanisme functioneert vanwege de ‘impliciete herinnering.’ In het vorige experiment beschouwden de deelnemers uitspraken die ze al eerder hadden gezien als waar – ondanks het feit dat hen duidelijk was verteld dat deze niet waar waren. Simpel gezegd, als de uitspraken ‘vertrouwd’ leken, leken ze ook waar.

Het illusionaire waarheidseffect treedt op zonder het expliciete en bewuste geheugen erbij te betrekken. Het is een direct resultaat van het impliciete geheugen, een type geheugen dat eerdere ervaringen gebruikt om taken uit te voeren. Dit is een strategie die de geest gebruikt om energie te besparen.

Het impliciete geheugen is aanwezig wanneer je bijvoorbeeld je veters strikt. In het begin leer je hoe je het moet doen. Later voer je deze taak automatisch uit. Als je iets anders dan je veters moet strikken, gebruik je waarschijnlijk dezelfde techniek, ook al is dit niet de beste manier voor de klus. Met andere woorden, je hebt de neiging modellen te maken om deze vervolgens op verschillende situaties te kunnen toepassen.

Deze mentale strategie wordt ook toegepast op meer abstracte werkelijkheden, zoals ideeën. Dit leidt tot het illusionaire waarheidseffect. Het betekent dat je eerder geneigd bent om een ​​idee of een manier van denken te geloven als deze vertrouwd lijkt en samenvalt met eerdere ervaringen. Hier lopen we het risico om onverstandige beslissingen te nemen.

De illusie van de waarheid en manipulatie

De illusie van de waarheid heeft veel problematische effecten. Zoals het oude nazi-gezegde luidt: “Vertel een leugen vaak genoeg, luid genoeg, en lang genoeg, en het volk zal je gaan geloven.” Een bewering die wordt herhaald, zelfs als die vals is, wordt meestal als waar beschouwd. De meeste mensen hebben tenslotte geen zin of hebben de middelen niet om te controleren of iets waar is of niet.

Eigenlijk is het illusionaire waarheidseffect een kortere route die de geest neemt om te voorkomen dat hij meer moeite moet doen dan nodig is. Als we alles wat we dachten en deden aan analyse onderwierpen, zouden we het nog geen uur volhouden.

Waarom is het beter om overdag wakker te zijn in plaats van ‘s nachts? Moeten we aan het begin van de dag ontbijten of juist niets eten? Is wat we eten als ontbijt goed of eten we het alleen uit gewoonte?

Het is onmogelijk om alles te evalueren in onze zoektocht naar de waarheid. Dat is waarom je brein je helpt en eenvoudig informatie ordent op basis van wat je hebt geleerd. Het is een strategie om je een handje te helpen in het leven.

De illusie van de waarheid doet de logica niet teniet

Een belangrijk aspect van het illusionaire waarheidseffect is dat het hoe sterk het ook is, het logische redeneren niet tenietdoet. Dit betekent dat je altijd mentale processen kunt uitvoeren die je in staat stellen om te begrijpen wat waar of niet waar is.

Het betekent ook dat de kracht van manipulatie over de geest beperkt is. Het houdt je alleen gevangen in de illusie wanneer je besluit om je vermogen tot redeneren niet toe te passen. Pas je het wel toe, dan wordt het effect verdund.

Zoals je ziet zou het best interessant kunnen zijn om de belangrijkste aspecten van de werkelijkheid in vraag te stellen. Je zou je moeten afvragen waarom je de dingen gelooft die je gelooft. Denk je dat iets waar is, simpelweg omdat je het vaak hebt gehoord? Of is het waar omdat je voldoende bewijs hebt om dit te geloven?