De cultuur van de slachtoffermentaliteit
Op een bepaald punt in het leven heeft iedereen in pijnlijke of traumatische situaties de rol van slachtoffer aangenomen. We voelden ons kwetsbaar, onbeschermd en hadden behoefte aan zorg en bescherming. De cultuur van het slachtofferschap of de slachtoffermentaliteit versterkt dit.
Het zorgt er namelijk voor dat de persoon die de rol van slachtoffer opneemt, zich comfortabel en ondersteund voelt.
Wanneer we de zorg en de bescherming van de mensen om ons heen ervaren hebben, dan ontdekken we dat het een leuk gevoel is om de aandacht van andere mensen te krijgen. We vinden het fijn om ons belangrijk te voelen en dat andere mensen voortdurend voor ons zorgen.
Wanneer mensen op deze manier reageren, ontwikkelen ze soms na verloop van tijd de identiteit van chronisch slachtoffer. Hiermee verwijzen we naar iemand die een slachtoffermentaliteit heeft. Die mensen denken dat ze altijd het slachtoffer zijn en geen onschuldig slachtoffer in een bepaalde situatie.
Deze identiteit zit verweven in de cultuur van het slachtofferschap waarin ze zich bevinden. Mensen zullen ons bewonderen als we die personen in nood helpen, ook als betekent het dat we dit proces onszelf verliezen. In tegendeel zelfs, als we geen hulp bieden, dan stelt dit ons bloot aan negatieve sociale kritiek.
We willen hier ook opmerken dat chronische slachtoffermentaliteit geen aandoening op zich is die in de DSM-5 geclassificeerd is. Het kan echter wel de psychologische fundering worden voor de ontwikkeling van een paranoïde persoonlijkheidsstoornis.
Wat is de rol van het slachtoffer in de cultuur van de slachtoffermentaliteit?
Onafgebroken sympathie
Het is waar dat we vaak de rol van slachtoffer aannemen wanneer we medelijden hebben met onszelf. Er zijn echter bepaalde mensen die die rol tot een manier van leven maken. Wat is de reden hiervoor? Wat drijft iemand ertoe om bijna altijd van deze negatieve gevoelens te genieten?
Het antwoord is eenvoudig: sympathie en aandacht krijgen. Wanneer iemand een slachtoffer is, dan treedt er sympathie op. Dit zorgt ervoor dat ze in een “vicieuze cirkel” terechtkomen. Ik voel me slecht. Zij hebben sympathie voor mij en steunen mij. Dus blijf ik mij gedragen op die manier.
De rol van de maatschappij in de cultuur van de slachtoffermentaliteit
De maatschappij speelt hierin een sleutelrol. Volgens Giglioli, een deskundige in vergelijkende literatuur en auteur van het boek Analyse van het Slachtoffer, is slachtofferschap een culturele toevoeging aan de sociale wetten die onze cultuur beheersen.
De cultuur van het slachtofferschap zegt dat het “sociaal goed” is om als een slachtoffer gezien te worden. Mensen helpen in nood wordt immers als een positieve houding beschouwd.
In de cultuur van het slachtofferschap is er een zekere neiging om die rol van het slachtoffer nog te versterken. We gebruiken zinnen als: “Arme kerel,” “Hij heeft niemand,” “Ik moet mijn eigen moeder toch helpen” of “Ik zou een slechte zoon of dochter zijn als ik haar niet zou helpen.”
Dit alles vermengt zich met de angst voor wat anderen van ons zullen denken als we de andere persoon niet zouden helpen.
Externe beheersingsoriëntatie
Mensen met een slachtoffermentaliteit geloven echt dat alles wat hen overkomt, de schuld is van iemand anders of gewoon de levensomstandigheden. Ze denken: “Ik heb gewoon echt geen geluk” of “Waarom gebeurt dit met mij?”
Dit is bekend als een externe beheersingsoriëntatie. Iemand is niet in staat om de verantwoordelijkheid voor zijn eigen daden op te nemen. Ze schrijven de verantwoordelijkheid daarentegen altijd toe aan externe factoren waarover ze geen controle hebben.
De slachtoffermentaliteit en negativisme
Mensen met een slachtoffermentaliteit overdrijven vaak de dingen die hen overkomen. Ze blazen de dingen buiten proportie op. Dit houdt hen tegen om de positieve kant van de dingen te zien. Ze zijn volledig op het negatieve gericht, zo erg dat ze de goede dingen niet eens opmerken.
Om die reden zijn hun strategieën om problemen op te lossen vervaagd als gevolg van wat hen overkomt. Het resultaat is dat dit hen tegenhoudt om mogelijke alternatieve oplossingen te bedenken voor hun moeilijkheden en verantwoordelijkheid op te nemen voor hun leven.
“Optimisme is heel waardevol voor een betekenisvol leven. Met een stevig geloof in een positieve toekomst kan je je leven heroriënteren in de richting van wat het belangrijkst is.”
-Martin Seligman-
Emotionele chantage als communicatievorm
Mensen met een chronische slachtoffermentaliteit proberen de mensen om zich heen te manipuleren met de bedoeling hun doelen te bereiken. Om die reden herkennen ze vaak de meest empathische mensen. Ze focussen zich dan op hen en gebruiken die empathie tot hun eigen voordeel om te krijgen wat ze willen.
Wanneer die persoon niet doet wat ze verwachten, dan plaatsen ze hem of haar in de rol van beul en zichzelf als slachtoffer. Ze zeggen dan ook dingen als:
- “Alles wat ik altijd voor jou gedaan heb, en dit is de manier waarom je mij beloont?”
- “Laat mij met rust.”
- “Als je het niet doet, dan betekent het dat je niet van mij houdt.”
Dit alles zorgt ervoor dat de andere persoon zich schuldig voelt. Simpel gezegd proberen ze dus eigenlijk door middel van emotionele chantage te krijgen wat ze willen.
Wat kan ik doen als ik te maken heb met een chronisch slachtoffer?
Wat je ook doet, geef hen niet wat ze willen. Geef het hen niet. Als je dat doet, dan zal dat het slachtoffer aanmoedigen om in zijn “rol” verder te doen. Het zal alleen maar een vicieuze cirkel worden als de mensen rond hen “meer van hetzelfde” blijven doen.
Hun behoeften laten gelden en hen de aandacht geven die ze zoeken, zal enkel de houding van het slachtoffer in stand houden of soms versterken.
Je moet aan het chronische slachtoffer de redenen uitleggen waarom je je gedrag tegenover hen verandert. Leg uit dat je hen probeert te helpen om uit hun comfortzone te komen. Op die manier kan het slachtoffer de reden inzien voor die verandering bij jou.
Hij of zij begrijpt dan wellicht ook de voordelen die het oplevert. Het komt eigenlijk hierop neer: “Wanneer ik jou niet help en jou niet geef wat jij wilt, dan help ik jou in feite.”
Houd een emotionele afstand. Omringd zijn door zulke negatieve mensen zal jou uitputten. Je moet jezelf dus beschermen en grenzen stellen. Jouw welzijn is immers ook belangrijk.
Alternatieve manieren van handelen
Je kan hen mogelijke alternatieve manieren van handelen voorstellen:
- “Wat kan je op een andere manier doen dan wat je tot nu toe gedaan hebt?”
- “Welk deel van de schuld kan je aanvaarden?”
- “Ben je bereid te aanvaarden dat je een actieve rol hebt in wat jou overkomt en dat niet alles het resultaat van pech of van andere mensen is?
Raak niet te betrokken als die persoon niet wil veranderen. Onthoud dat je jouw eigen leven niet kan opofferen om iemand te behagen. Het is belangrijk dat we hen ons begrip en onze zorg geven. Dat betekent echter niet dat w ons welzijn moeten opofferen.
Onthoud dat jij niet de schuldige bent. Schuldgevoel is één van de voornaamste wapens van het slachtoffer. Het gebeurt dus vaak dat de andere persoon zich schuldig voelt wanneer ze de wensen van het slachtoffer niet vervullen. Onthoud dat ze jouw schuldgevoel gebruiken en proberen te krijgen wat ze willen.
Leer “nee” zeggen
Leer “Nee” zeggen. Wanneer je niet bereid bent om iets te doen, zeg dan op een vriendelijke maar duidelijke en kordate manier “Nee.” Geef hen niet te veel excuses want het slachtoffer kan ze tegen jou gebruiken.
Dring bij hen aan om de hulp van een professionele hulpverlener te zoeken. In het geval van mensen met een chronische slachtoffermentaliteit bevelen we aan dat ze psychologische steun krijgen van een gespecialiseerde deskundige die hen echt kan helpen.
Zoals je kan zien, brengt de cultuur van het slachtofferschap er ons vaak toe om af te zien van onze wensen en behoeften. We doen dit om anderen te helpen. Het is belangrijk dat we ons hiervan bewust zijn. Op die manier kunnen we onszelf beschermen en verandering aanmoedigen bij de persoon die de slachtofferrol aanneemt.