Dankzij neurale plasticiteit stoppen we nooit met leren
Neurale plasticiteit is het grootst tijdens de kindertijd, aangezien de hersenen gedurende deze levensfase flexibeler zijn en voortdurend nieuwe stimuli ontvangen. In deze fase worden ontzettend veel nieuwe neuronen ‘geboren’ die het leervermogen en de ontwikkeling van het kind versnellen. De kindertijd is dan ook een gevoelige periode voor ontwikkeling, vooral de eerste vijf levensjaren.
Maar dat de hersenen plastischer en flexibeler zijn gedurende deze fase betekent niet dat neurale plasticiteit ooit volledig verdwijnt, het maakt dan ook niet uit of je nu vijf of vijftig bent, je kan nog steeds nieuwe vaardigheden aanleren of nieuwe synaptische verbindingen creëren. Zelfs tijdens de ouderdom hebben de hersenen het vermogen om te leren.
Neurale plasticiteit en de reorganisatie van de hersenen
De hersenen zijn in staat om zich aan te passen aan de omgeving en om veranderingen te ondergaan in de eigen structuur om aan de eisen van de omgeving te voldoen. Het bewijs van dit aanpassingsvermogen kunnen we goed zien bij mensen die blind of doof zijn geworden. De hersenen passen zich zo aan dat de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor de andere zintuigen zich meer gaan ontwikkelen, de hersenfuncties worden dan ook gereorganiseerd.
De Spaanse wetenschapper Pascual-Leone toonde dit vermogen aan door middel van een experiment waarin hij een groep gezonde mensen vijf dagen lang een blinddoek liet dragen. Gedurende deze tijd leerden deze mensen braille lezen en deden zij oefeningen met klankherkenning (auditieve discriminatie). Met behulp van een MRI-scan werd waargenomen dat de visuele cortex geactiveerd werd door geluid en aanraking, wat betekende dat hun hersenen zich aan het aanpassen waren.
Dit experiment werd uitgevoerd onder volwassenen, wat betekent dat, in tegenstelling tot wat men enkele jaren geleden nog dacht, de hersenen gedurende het hele leven blijven veranderen, en dat deze reorganisatie veel te maken heeft met de eisen die de omgeving stelt en de beschikbare middelen om aan deze eisen te voldoen.
Een leven lang leren
We weten allemaal dat kinderen een groot vermogen hebben om te leren, en dat ze nieuwe dingen makkelijker oppikken dan volwassen, denk aan het leren bespelen van een instrument, het leren van een nieuwe taal, of het onthouden van een tekst. De snelle toename van nieuwe neuronen is verbazingwekkend, maar naarmate we ouder worden neemt deze capaciteit af.
Toch is er ook bewijs gevonden van neurogenese (de groei van nieuwe zenuwcellen) bij volwassenen. De oude opvatting dat we geboren worden met een bepaald aantal neuronen, en dat we deze gedurende het leven alleen maar kunnen verliezen, klopt dus niet. Ja, de neurale plasticiteit neemt af naarmate we ouder worden, maar de hersenen blijven redelijk kneedbaar.
De snelle toename van nieuwe neuronen was een geweldige ontdekking. Er zijn twee hersengebieden waar dit fenomeen werd waargenomen: het subventriculaire gebied en de hippocampus, deze laatste is nauw gerelateerd aan het geheugen. Neurogenese in de hippocampus kan worden gestimuleerd wanneer we nieuwe dingen leren.
Wat gebeurt er in de hersenen wanneer we leren?
Neurale plasticiteit is het mechanisme dat leren mogelijk maakt. Ons vermogen om te leren wordt echter voor ieder afzonderlijk bepaald door onze genen en onze opvoeding. Iemands IQ zal bijvoorbeeld voor het grootste gedeelte bepaald worden door zijn genen, maar ook intellectuele inspanning kan invloed hebben op de plasticiteit van de hersenen en iemands vermogen om te leren.
Zelfs als leren in je genen zit, zal dit vermogen nooit tot uiting komen als je niet weet hoe je het moet ontwikkelen. Als je jouw vermogen om te leren niet gebruikt, dan zul je het niet alleen niet ontwikkelen, maar je zult ook de mogelijkheid verliezen om het te ontwikkelen. Met andere woorden, je zou dit vermogen niet alleen niet groter maken, maar er ook voor zorgen dat dit vermogen in de toekomst minder groot is.
Cognitieve stimulatie is van cruciaal belang om de hersenen voor te bereiden om zich aan te passen aan de eisen van de omgeving. Neurale plasticiteit is een bepalende factor als het aankomt op het leren omgaan met hersenletsel. Geloofd wordt dat mensen die plasticiteit ontwikkeld hebben door te leren beter in staat zijn om hersenletsel te boven te komen en het functieverlies te compenseren.