Collectief narcisme: een virus dat zich snel verspreidt
Collectief narcisme is een virus geworden. Het infecteert en verspreidt zich immers gemakkelijk. En deze behoefte om geprezen te worden, ten koste van anderen, is een dynamiek die zich in elke tijd heeft voorgedaan. Op sommige momenten was het intenser aanwezig dan op andere en het bereikte zijn hoogtepunt tijdens bepaalde historische perioden, zoals de periode van nazi-Duitsland.
Het drukt een zekere nostalgische drang uit naar het bestaan van ‘een superieur ras.’ Hoewel het natuurlijk niet per se over een ras hoeft te gaan. Elke groep die een bepaald identiteitselement deelt, kan hierop aansluiten. We zouden het kunnen hebben over landen, maar ook over sportteams of beroepen.
Het is heel duidelijk te zien in voetbal. Collectief narcisme maakt dat sommige fans letterlijk de overwinningen van hun tegenstanders niet kunnen accepteren. Het zorgt er ook voor dat ze willen laten zien hoe krachtig ze zijn. Met liedjes, harde geluiden en geschilderde gezichten die bedoeld zijn om te intimideren.
“Narcist, het is niet zozeer naar je eigen beeld kijken, maar denken dat de hele wereld bestaat om naar jou terug te verwijzen.”
-David Levithan-
Hetzelfde geldt voor landen en nationalistische gevoelens. Sommige mensen raken van streek omdat een ander persoon hun land niet leuk vindt. Ze dulden geen kritiek op zichzelf en verlangen er angstig naar dat hun thuisland door iedereen wordt bewonderd en overal de beste in is.
Natuurlijk willen we allemaal trots kunnen zijn op onze plaats van herkomst, of de groep waartoe we behoren. Wanneer het echter leidt tot situaties als de situaties die we hierboven hebben besproken, is het niet langer een gezond gevoel. Vroeg of laat leidt het tot intolerantie en geweld.
Van groepstrots tot collectief narcisme
Wat is het verschil tussen nationale trots, of groepstrots en collectief narcisme? Een persoon die geïnfecteerd is door het virus van collectief narcisme, is niet alleen trots op zijn groep, maar moet ook laten zien dat ze superieur zijn. Hierachter gaat echter een heleboel onzekerheid schuil. Daarom proberen ze hun gedachten te bevestigen door zichzelf te vergelijken met anderen.
Bij elk menselijk gevoel, houding of gedrag dat overdreven is, is er waarschijnlijk sprake van enig neuroticisme. Narcisme is geen uitzondering. Wanneer het plaatsvindt op individueel niveau, hebben mensen de neiging om op te scheppen. Om zo een zelfverzekerd beeld uit te stralen om te maskeren wat ze daadwerkelijk doormaken.
Hetzelfde gebeurt in het collectief. Collectief narcisme zal gemakkelijker bloeien in groepen waarin mensen een zwak zelfbeeld hebben. Ze twijfelen aan hun status. Daarom verlangen ze eigenlijk het meest naar de erkenning van anderen. En dat niet alleen: ook de nederlaag van anderen.
Een studie uitgevoerd aan de Universiteit van Warschau in Polen gaf aan dat groepen met collectief narcisme over het algemeen bestaan uit individuen die stuk voor stuk het gevoel hebben dat ze niet goed genoeg zijn. De groep is een poging om deze waarneming van leegte te compenseren.
Manipulatie in narcistische groepen
Het is normaal dat autoritaire leiders opkomen in groepen waarin sprake is van collectief narcisme – soms zelfs totalitaire leiders. Het hebben van een onoverwinnelijke, of op zijn minst extreem sterke leider biedt de mensen in deze groepen een gevoel van zekerheid. Deze leiders hebben vervolgens echter de neiging om de situatie uit te buiten. En ze zijn voorstander van de ‘superioriteit’ die de groep heeft boven anderen.
Een andere studie kwam tot de conclusie dat men bij dit soort groepen vaak aanhangers zijn van complottheorieën over hoe anderen het op hen gemunt hebben. Het hebben van een gemeenschappelijke vijand maakt de banden in een groep sterker. Hun narcisme zelf laat hen fantaseren over hoe ze bekeken, benijd en mogelijk aangevallen worden.
Agressie en wraak krijgen binnen dit soort groepen een andere betekenis. Het plegen van gewelddadige acties tegen degenen die niet tot het collectief behoren, is nu ‘positief’. Dit gebeurt vooral als de agressie gericht is op een mogelijke vijand, samenzweerder of een bondgenoot van vijanden.
Hetzelfde gebeurt met wraak, wat narcistische groepen niet langer zien als een irrationele en schadelijke passie. Maar eerder als een legitiem recht, gebaseerd op de schijnbare noodzaak om zichzelf te verdedigen.
In tegenstelling tot groepen waarin sprake is van collectief narcisme, hebben groepen die een gezond gevoel van collectieve trots hebben positieve, opbouwende effecten. Dit soort trots zorgt juist voor meer samenhang en wederzijds vertrouwen.
De groep vindt het niet nodig om anderen te bagatelliseren of neer te kijken op mensen die anders zijn. Hoewel trots in de juiste mate de basis is van democratie, is collectief narcisme de basis van het fascisme. En daarnaast een belangrijke manier om controle uit te oefenen.
Afbeeldingen met dank aan Catrin Welz Stein
