Cinema Paradiso: de magie van de films
Sommige films verenigen mensen en wekken enthousiasme op bij zowel de meest geharde critici als het grote publiek. Films die nog vele jaren in de herinnering blijven en die hun stempel op de kijker drukken. Vandaag gaan we het hebben over zo’n film. Eentje die tientallen jaren na de release nog steeds wordt geprezen: Cinema Paradiso.
Giuseppe Tornatore regisseerde deze film die in 1988 eens te meer aantoonde dat de Italiaanse cinema nog leeft en kan schitteren, zelfs bij de Oscars. Talloze prijzen garandeerden het succes, waaronder de Oscar voor beste niet-Engelstalige film, de Golden Globe, vier BAFTA’s en de Grand Jury Prize in Cannes.
Onlangs keerde Cinema Paradiso terug naar de theaters, wat ons een injectie van hoop geeft in complexe tijden. De film zelf roept gevoelens van nostalgie op. Daarbij komt echter het recente verlies van de onvergelijkbare Italiaanse componist Ennio Morricone.
Hij schreef de onvergetelijke soundtrack van de film. In dit artikel bekijken we enkele hoogtepunten van deze ode aan cinema en ontdekken we waarom deze, zoveel jaren later, het publiek blijft verenigen.
Cinema Paradiso: een film die over de films gaat
Kunst leende zich altijd voor reflectie. Bepaalde werken verdiepen bijvoorbeeld onze gedachten over het werk zelf. In de literatuur staat dit bekend als metafictie of metaliteratuur. Met andere woorden, een literair werk of een deel ervan dat vragen oproept over zijn eigen aard, de handeling van het creëren van het werk of zijn vorm.
Dit is iets dat we ook kunnen toepassen op cinema. Het is immers een vorm van kunst en dus kunnen reflecties over de aard ervan vanuit het medium zelf worden opgewekt. Er zijn verschillende termen om naar dit soort cinematografische metafictie te verwijzen. De meest populaire zijn meta-cinema of metafilm.
We hebben het over cinema die op een algemene of meer specifieke manier over cinema zelf spreekt of reflecteert, waarbij een specifieke vraag centraal staat. Langs deze lijnen zijn speelfilms zoals 8½ (Fellini, 1963), Singing in the Rain (Donen en Kelly, 1952), Ed Wood (Burton, 1994) en zelfs Pain and Glory (Almodóvar, 2019).
Cinema Paradiso is een duidelijk voorbeeld van metacinema, want cinema is alomtegenwoordig in de hele film en komt in feite in verschillende vormen voor. In feite wordt cinema de rode draad, de verbinding van alle plots en een van de fundamentele pijlers van het leven van zijn hoofdrolspeler, Totò.
Het verhaal
Al sinds zijn jeugd is de hoofdpersoon gefascineerd door films. Hij is ook benieuwd naar het werk van Alfredo, de eigenaar van de bioscoop van zijn stad. Met het verstrijken van de tijd krijgt cinema een nog grotere relevantie in het leven van Totò. Als volwassene wordt het inderdaad zijn beroep, het middelpunt van zijn leven.
Cinema Paradiso neemt ons mee terug naar die jaren waarin de bioscoop iets speciaals was. Naar de jaren dat de censuur gewijd was aan het snijden van kusjes of gewelddadige scènes. Bovendien neemt het ons mee door alle verschillende stadia van zijn overgang. Totdat uiteindelijk, in de jaren ’80, bioscopen moesten worden gesloten.
Sindsdien zorgen veel nieuwe technologieën en vormen van media ervoor dat steeds meer bioscopen moeten sluiten. Bovendien hebben deze nieuwe technologieën ook bepaalde beroepen gewijzigd, zoals dat van filmoperator.
Op deze manier is de film een reflectie op de cinema zelf, op degenen die de projectie ervan in de bioscoop mogelijk maken en op degenen die ervan genieten. Cinema Paradiso reflecteert op wat cinema oproept, zijn evolutie en zijn magie in de loop van de tijd.
Cinema Paradiso: Een sentimentele ode aan de cinema
Als kijker zul je merken dat je naar een film kijkt die de geschiedenis van de films bespreekt. Niet alleen vanwege de constante verwijzingen naar Charlie Chaplin, films als Gone with the Wind, of zelfs Italiaanse cinema, maar ook vanwege de rollen van de bioscopen zelf.
Je ziet bijvoorbeeld hoe ze in de zomer naar buiten verhuisden. Je bent getuige van de problemen die voortkomen uit het projecteren in twee verschillende sessies en op twee verschillende plaatsen, en zelfs het risico dat de filmrollen vlam vatten als ze niet voorzichtig waren.
Cinema Paradiso is een eerbetoon aan het publiek, aan dat eerste publiek dat niet kon geloven wat ze zagen. Cinema was hun enige vorm van entertainment. De bioscoop was zelfs de plek waar velen het ontwaken van hun seksualiteit ervoeren. Je ziet zowel gelach als tranen van het publiek. Je ziet het kleine hokje waar een analfabete operator zit die meer van cinema weet dan wie dan ook in zijn stad.
Structuur
De film is poëtisch opgebouwd, met een uitzonderlijke enscenering en een soundtrack die, zoals we al eerder zeiden, onsterfelijk is. Ennio Morricone was een componist die ons onvergelijkbare emoties bezorgde. In feite was hij een van de vele professionals die de complexe wereld van de cinema begrepen.
Cinema Paradiso belicht de laatste schakel in deze hele menselijke keten: de filmoperators die het theatergenot mogelijk maakten en die voorheen talloze ongecensureerde films hadden doorgenomen om later een gecensureerde versie aan het grote publiek te vertonen.
Hoewel we dat schitterende filmtijdperk niet hebben meegemaakt, roept Cinema Paradiso de sfeer perfect op en brengt ons dichter bij die eerste voorstellingen. Naar een tijdperk waarin internet nog niet bestond en waarin zelfs televisie een utopie was.
Het gaat allemaal gepaard met een achtergrondverhaal, een uiterst menselijk verhaal. Er gebeurt eigenlijk niets bijzonders in de film, maar het realisme en detail waarmee Tornatore zijn personages tekent en de vertolkingen van zijn acteurs maken ze tot wezens met wie je al snel empathie begint te krijgen.
De relatie tussen Alfredo en Totò is de andere grote rode draad. Hun liefde voor de film verenigt hen beiden. Het komt tot uiting in het meest tragische moment van de film: Alfredo’s blindheid. Natuurlijk is er niets ergers voor een operator en filmliefhebber dan hun gezichtsvermogen te verliezen. Dit is de reden waarom Totò zijn vervanger wordt en tegelijkertijd Alfredo’s ogen.
Van lachen tot tranen
Daarom leidt de film je van het lachen tot tranen, tot de emotie van film in zijn puurste vorm. Dat komt omdat het je uitnodigt om Totò zijn hele leven te vergezellen. Je wordt een deel van zijn hechte relatie met Alfredo, zijn eerste liefde en zijn vertrek naar de stad.
Zijn terugkeer naar zijn oorsprong vormt een contrast voor Totò, een terugkeer naar vroegere emoties en nostalgie. Het is juist die nostalgische trip die Cinema Paradiso zo’n bijzondere film maakt.
Films nodigen je uit om te dromen en Tornatore nodigt je uit om deze extreem speciale soort droom binnen te gaan die Cinema Paradiso is.
“Wat je ook doet, vind het geweldig.”
-Cinema Paradiso-
Kortom, het is een verhaal waarin niets bijzonders gebeurt, maar het heeft een extreem hoge sentimentele component. Het is een ode, een liefdesbrief aan de cinema, en aan alle professionals die dit mogelijk blijven maken. Het is een staande ovatie voor het publiek en hun reflecties. Nu kun je, net als Totò, 30 jaar nadat hij gemaakt is, weer van deze film genieten.