Chromostereopsis: een fascinerende visuele illusie

Welk gevoel wekt dit beeld bij je op? Chromostereopsis is een van de meest opvallende optische verschijnselen. Maar niet iedereen kan het zwevende gevoel van de kleur rood tegenover het blauw op de achtergrond waarnemen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

Chromostereopsis is een visuele illusie waarbij we een plotselinge sensatie van diepte ervaren als de kleuren rood en blauw samenkomen. Het is een van de meest fascinerende optische verschijnselen. Bovendien zijn we dagelijks getuige van de invloed ervan op de schermen van onze elektronische toestellen.

In feite heeft men ontdekt dat bij het gebruik van mobiele telefoons en computers de illusie van diepte nog intenser is. Je kunt het controleren door je in een donkere kamer op te sluiten en naar een beeld op je mobieltje te kijken. Zet de helderheid hoger en je neemt een valse beweging van het beeld waar.

Je hersenen misleiden je (ze doen dit vele malen) door je te laten geloven dat een eenvoudige tekening plotseling 3D-kenmerken heeft gekregen. Deze chromatische aberratie is het resultaat van de differentiële breking van licht ten opzichte van zijn golflengte. Interessant genoeg weten de mensen er al van sinds de oudheid.

Inderdaad probeerden veel glas-in-lood ramen in de oudste kathedralen bepaalde kleuren te combineren om deze sensatie, een unieke –en bovennatuurlijke- ervaring, op te wekken.

Chromostereopsis

Een fascinerend boek over het universum van kleur, zijn aard, en zijn effecten is Zur Farbenlehre ( Theorie der Kleuren ) van Johann Wolfgang von Goethe. Het werd geschreven in 1810. Goethe, de beroemde Duitse dichter, toneelschrijver en natuuronderzoeker had al ingezien dat blauw een kleur is die zich terugtrekt en rood een kleur die opvalt. Bovendien lijken ze samen het gezichtsorgaan te ‘doorboren’.

Er gebeurt inderdaad iets als men deze twee kleuren combineert. Dit weten grote kunstenaars al sinds de oudheid. In feite combineren veel glas-in-lood ramen en ook schilderijen rood en blauw om tegelijk diepte en beweging op te wekken.

Het was in 1860 toen de eerste wetenschappelijke verklaring voor het verschijnsel chromostereopsis naar voren werd gebracht. Cornelius Donders, een bekende Nederlandse oogarts, stelde dat wanneer het netvlies de kleur rood opvangt, het meer tijd nodig heeft om die kleur op te nemen en te verwerken.

Als het naast blauw verschijnt, blijft het blauw op de achtergrond, terwijl de rode tint vooraan komt te liggen.

Tegenwoordig zijn er veel meer theorieën die dit unieke verschijnsel verklaren, dat in werkelijkheid op meer plaatsen voorkomt dan je zou denken.

Het geheim ligt in de fovea

Het verschijnsel chromostereopsis zou niet mogelijk zijn zonder de fovea. Dit is een gebied van het netvlies waar lichtstralen worden gericht en je kleuren verwerkt. Dit deel van het oog bevindt zich in de macula lutea, en door zijn plaats/oriëntatie in beide ogen vangt het niet het hele kleurengamma met dezelfde nauwkeurigheid op.

Blauw en rood liggen aan tegenovergestelde uiteinden van het lichtspectrum. Daardoor wordt elke golflengte anders gefocust. Daarom doet de kleur rood er altijd langer over om te verwerken, en zal altijd vooraan staan. Het blauw komt erachter te liggen, wat een optisch verschijnsel van diepte geeft.

Interessant is dat sommige mensen ‘blind’ zijn voor het verschijnsel chromostereopsis. De mechanismen waarom dit gebeurt zijn onduidelijk. Er zijn ook veel mensen die een goed deel van de visuele illusie niet opvangen. Toch beïnvloedt dit hun leven niet. In feite zijn ze zich er vaak niet eens van bewust dat ze deze unieke anomalie bezitten.

Chromostereopsis maakt deel uit van de natuurlijke en de digitale wereld

Studies (Engelse link), uitgevoerd aan de Universiteit van Letland, onthullen hoe het verschijnsel chromostereopsis veel voorkomt in digitale media. Bovendien versterkt het licht van mobieltjes en computers de perceptuele ervaring enorm. De ontwerpers en grote technologiebedrijven zijn zich van dit feit ten volle bewust en proberen er hun voordeel mee te doen.

Denk eens even aan alle platforms en apps die rood en blauw combineren. Zo gebruikt de wereld van de videospelletjes dit optische effect voortdurend, en ook in bepaalde scenario’s in televisieprogramma’s. Verder gebruikt men deze twee tinten voortdurend in de reclame.

Anderzijds is het boeiend te leren dat chromostereopsis een middel is dat de biologie in de dierenwereld heeft geïntegreerd. Bepaalde vlinders hebben rode cirkelpatronen op hun vleugels ontwikkeld als verdedigingsmechanisme tegen roofdieren. Ze suggereren de vorm van een oog dat dankzij zijn tint opvalt. Dit houdt potentiële vijanden op afstand.

Chromosteropsis is een soort chromatische aberratie of optisch verschijnsel met grote invloed dat deel uitmaakt van het dagelijks leven, in natuurlijke, technologische en zelfs artistieke sferen. Als je een van degenen bent die het kunnen waarnemen, geniet er dan van. Ongetwijfeld ben je je nu meer bewust van hoe vaak deze twee tinten samen gebruikt worden.