Cancelcultuur op sociale media

Gerechtvaardigde straf of aantasting van de vrijheid van meningsuiting? Figuren als JK Rowling hebben door duizenden mensen geleden onder de cancelcultuur op Twitter. Maar waar bestaat dit fenomeen uit en wat versterkt het? Ontdek het hier.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 15 juli, 2023

Cancelcultuur op sociale media verwijst naar een fenomeen dat zowel voorstanders als tegenstanders samenbrengt. Het verwijst naar de steeds vaker voorkomende praktijk van het verwijderen van de status of het intrekken van steun van mensen online, vanwege hun beledigende of alternatieve gedrag of opmerkingen.

Publieke kritiek is echter niet nieuw. Maar wat relatief nieuw is, is dat het anoniem gebeurt en toch zo’n groot potentieel en invloed heeft.

Bijvoorbeeld, figuren zoals de Britse komiek Maureen Lipman zijn bang om bepaalde soorten humor te doen uit angst om gecanceld te worden. Wie gecanceld wordt, houdt niet alleen op te bestaan op sociale media.

Bovendien worden ze aangevallen in het hele digitale universum waar woorden miljoenen keren worden gedeeld. Maar wat is de oorsprong van dit fenomeen? En, wat voedt het en waarom krijgt het zoveel volgers? Laten we dat eens uitzoeken.

Cancelcultuur op sociale media

Beroemdheden, bedrijven, grote merken en zelfs gewone individuen; iedereen kan er last van hebben. De cancelcultuur op sociale media bestaat uit het straffen en uit de zichtbaarheid halen van figuren wier gedrag in de sociale sfeer wordt afgekeurd. Soms hoeven ze niet eens een misdaad te hebben begaan.

In feite is het al genoeg voor een groep om de actie van een individu te identificeren als onethisch of als iemand met een mening die afwijkt van de meerderheid.

Hoewel het onzichtbaar maken of het vacuüm maken van een eigenzinnig, immoreel of grensoverschrijdend individu altijd al heeft bestaan, heeft de wereld van de sociale media de gevolgen verveelvoudigd. In feite worden de meeste opzeggingen gegenereerd wanneer een opmerking of nieuwsbericht viraal gaat.

Hoewel deze praktijk kan helpen om bepaalde onrechtvaardigheden zichtbaar te maken (zoals pesterijen, misbruik of discriminatie), is er een nuance. Dit is het feit dat er vaak een overmaat aan gevoeligheid heerst en elke opmerking oververwerkt wordt. Dit gebeurt zonder rekening te houden met het feit dat het oordeel vervormd kan zijn door een gedeeltelijke interpretatie of een reactie uit de context.

Oorsprong en toename

In het eerste decennium van de jaren 2000 probeerde het programma South Park ironisch genoeg hun eigen show gecanceld te krijgen door de hashtag #CancelSouthPark te gebruiken. In werkelijkheid horen we deze term al zo lang dat we nu het gevoel hebben dat het altijd al deel uitmaakte van onze sociale realiteit.

Bovendien hebben adolescenten dit fenomeen genormaliseerd en is het nu een onderdeel van hun dagelijks leven. Een onderzoek (Engelse link) uitgevoerd door de Universiteit van Utrecht (Nederland) laat zien hoe jongeren tussen de 18 en 25 jaar dicteren dat bepaalde figuren digitaal verstoten worden, zoals is gebeurd met J. K Rowling, Ellen Degeneres, James Gunn en Kanye West. Maar hoe is het allemaal begonnen?

1. De term cancel en zijn misogynistische oorsprong

Vreemd genoeg komt de term cancel als synoniem voor wissen of iemand laten verdwijnen oorspronkelijk uit een film van Wesley Snipes, New Jack City uit 1991. Daarin beledigt de hoofdpersoon een vrouw die hij nutteloos vindt, met als doel haar te ‘cancelen’. Later werd deze uitdrukking opnieuw gebruikt in Love and Hip-Hop, een televisieprogramma.

2. Cancelcultuur, het echte doel

De cultuur van opzeggen ontstond met een duidelijk doel: aan de kaak stellen wat oneerlijk was. Hoewel het boycotten of onzichtbaar maken van iemands status vanwege zijn gedrag niet nieuw is, heeft de digitale wereld het makkelijker gemaakt en het proces aangemoedigd.

In 2014 schreef activiste Sue Park bijvoorbeeld #cancelColbert. Ze riep op om komiek Stephen Colbert te schrappen vanwege een blijkbaar racistische opmerking die hij maakte over Aziaten.

De echte opkomst van het fenomeen cancelcultuur kwam echter met de komst van de #MeToo-beweging in 2017. Het doel daarvan was om de ervaringen van vrouwen met intimidatie en sociale agressie aan de kaak te stellen. Het werd in gang gezet door de ontmoetingen van tientallen actrices met de filmproducent Harvey Weinstein in de openbaarheid te brengen.

3. Verantwoordelijkheid zoeken voor aanstootgevend gedrag

In 2019 evolueerde de cancelcultuur van het aan de kaak stellen naar het zoeken naar verantwoordelijkheid en het inzetten van een soort digitale gerechtigheid. Die van intimidatie, devaluatie en publiekelijk ostracisme. Aanstootgevend gedrag wordt inderdaad verguisd en gesanctioneerd op sociale media.

Daarom wordt alles wat wordt geïnterpreteerd als politiek of moreel incorrect overgebracht naar het sociale media-universum voor bestraffing. De massa, de gebruikers van Twitter bijvoorbeeld, worden rechters en beulen. Ze nemen de status, het publieke imago en zelfs de toekomst van de baan af van de persoon die een beledigende daad begaat.

De ZhejiangUniversiteit (China) heeft dit fenomeen geanalyseerd (Engelse link). Zij stellen dat Twitter fungeert als een instrument van sociale rechtvaardigheid, dat in staat is aan te zetten tot ontslagen en boycots van organisaties, bedrijven en zelfs landen.

Wat bereikt de cancelcultuur?

Iemand cancelen is een manier om te erkennen dat we structurele ongelijkheid of onrecht niet kunnen veranderen, maar dat we ons er wel over kunnen uitspreken en ze kunnen straffen.

En sociale media zijn het beste scenario, het meest geschikte instrument en vaak ook het gevaarlijkste. De implicaties die dit fenomeen kan hebben, kunnen en mogen we inderdaad niet negeren.

We leven in een maatschappij waar participatie en bijdragen gemakkelijk zijn. Je hoeft alleen maar een account te openen om commentaar te geven, te delen en likes te geven. Dit kan positieve gevolgen hebben, maar het maakt de cancelcultuur ook tot een groeiend fenomeen.

Elke dag wordt er iemand onzichtbaar gemaakt. Er zijn veel mensen die zich niet durven te uiten uit angst voor straf. Dus, wat bereikt deze trend?

• Het is een machtsmiddel. Het kan iemand verheffen, maar ook in een schurk veranderen.
• Cancelen is voor veel mensen een correctiemechanisme als ze zich machteloos voelen door bepaalde onrechtvaardigheden.
• Hoewel de cancelcultuur mensen verantwoordelijk probeert te houden voor hun daden, kunnen de resultaten rampzalig zijn. Naast banenverlies zijn er geestelijke gezondheidsproblemen en zelfs zelfmoorden.
• Dit fenomeen conditioneert de vrijheid van meningsuiting. Het homogeniseert gedachten en er is een verlies aan logische rijkdom. Angst ontstaat als het gaat om het geven van een mening of het maken van een grapje… angst om een richting in te slaan die niet politiek correct is. (Engelse link)

Cancelcultuur en voorzichtigheid

Er is één duidelijk feit. Ongepast gedrag en onethische karakters zijn er in overvloed in onze samenleving. Onrechtvaardigheden komen dagelijks voor en sociale media zijn een uitzonderlijk kanaal om ze te melden. Maar hoewel het de gecancelde mogelijk maakt om te oogsten wat hij zaait, is het ook raadzaam om voorzichtig te zijn.

Er is zelfs een ondergrens waar we rekening mee moeten houden. In het spel van de cancelcultuur kan ieder van ons op een gegeven moment de stroman zijn die op de brandstapel belandt. En er is geen ergere ervaring dan vernedering en schaamte in het digitale universum.

Laten we er dus voor zorgen dat we nadenken over ons gedrag op sociale media en over de figuren die we kiezen om te schrappen. Het is bijvoorbeeld niet omdat iemand anders denkt, dat hij het verdient om uitgestoten te worden. Het is de moeite waard om hierover na te denken.