De negen beste citaten van Slavoj Žižek
Slavoj Žižek is een Sloveense filosoof, psychoanalyticus en socioloog. Over de hele wereld heeft hij bekendheid verworven dankzij zijn scherpe en diepgaande perspectieven op de hedendaagse wereld. Hij gebruikt een frisse slimme taal om zijn argumenten uit te leggen. Dit heeft hem de waardering en het prestige verschaft van het grote publiek.
De benadering van Žižek is een samenvoeging van de principes van het dialectisch materialisme en de Lacaniaanse psychoanalyse. Het is zijn bedoeling om de huidige volkscultuur te verklaren. Hij klaagt de ideologische valkuilen van de macht aan en zijn uitdrukkingsvormen. Daarbij zoekt hij hoe we de nieuwe realiteiten beter kunnen begrijpen. Hij doet dit allemaal op een eenvoudige manier en met gevoel voor humor.
“Ik ben niet naïef en ook niet onrealistisch. Ik weet dat er geen grote revolutie zal zijn. Toch kunnen we nuttige dingen doen, zoals beperkingen opleggen aan het systeem.”
-Slavoj Žižek-
Eén van de interessantste dingen betreffende Žižek is dat hij voorbeelden haalt uit films en uit de literatuur om zijn ideeën te illustreren. Hij gebruikt vooral regelmatig films van Alfred Hitchcock en David Lynch. Bovendien citeert hij ook met groot gemak Shakespeare, Kafka en Lenin.
Žižek is een anti-systeem filosoof. Zijn ideeën stellen een bepaalde houding voor en willen die bevorderen. Het gaat over een houding van verzet tegen het consumentisme en de onrechtvaardigheden van de economie. Hij is ook een zelfverklaarde vijand van politieke en religieuze fundamentalisten. Sommigen noemen hem een anarchist. Maar in werkelijkheid is hij boven alles een scherp criticus van de tegenwoordige tijden. Dit zijn enkele van zijn interessantste ideeën.
Citaten van Slavoj Žižek
Een leven verstoken van voeding
Het lijkt vandaag alsof de wereld ons aanmoedigt om op zo een manier te bestaan dat we het leven niet raken. Žižek zegt het met zoveel woorden in deze buitengewone bedenking: “Het lijkt alsof we op elk niveau steeds meer een leven leiden dat verstoken is van voeding. We drinken alcoholvrij bier, vetvrij vlees, cafeïnevrije koffie, en uiteindelijk virtuele seks… zonder seks.”
In deze tekst beschrijft Slavoj Žižek de moderne houding waarbij we alles verwerpen dat ‘negatief’ is. We doen alsof het niet zo is dat elke realiteit zijn voor en tegen heeft. Alles houdt absoluut een verlies en een winst in, zelfs deze steriele ideeën. Dus proberen om alle ‘slechte’ dingen te vermijden is niets meer dan kinderachtige paranoia.
Verander de systemen, niet de mensen
Žižek gelooft dat een individu grotendeels gevormd wordt door zijn of haar omgeving. Het is bovendien moeilijk te zeggen of onze gedachten en handelingen van ons zijn of het product zijn van een structurele invloed. Hij zegt: “Je kan mensen niet veranderen, maar je kan het systeem veranderen zodat mensen niet gedwongen worden bepaalde dingen te doen.”
Wat hij probeert te beklemtonen is dat vele gedragingen uitgelokt worden door de systemen van relaties, waarden en overtuigingen. Individuen ontwikkelen zich in die context. Als je individuele veranderingen wil veroorzaken, moet je ook de context omvormen.
Niet bewegen laat anderen toe te handelen
Macht werkt op verschillende manieren in op mensen. Het is diezelfde macht die bij sommige mensen een passieve of onverschillige houding veroorzaakt. Dit idee komt duidelijk tot uiting in het volgende citaat van Slavoj Žižek: “Niets doen is niet iets neutraals, het heeft een betekenis: het zegt ‘ja’ tegen de bestaande machtsverhoudingen.”
We kunnen dit op alledaagse situaties toepassen maar ook op een grotere sociale schaal. Onbeweeglijkheid, een gebrek aan actieve tussenkomst, is een manier om de heersende toestanden te aanvaarden. Het is de macht die deze voorwaarden oplegt met als enige doel zichzelf in stand te houden.
Je kan hetzelfde zeggen over ons persoonlijke leven. Als we passief blijven, dan gehoorzamen we aan de verwachtingen van onze familie of van onze naaste vrienden. Dat is de manifestatie van totalitarisme in ons persoonlijk leven.
Liefde, een tegenslag volgens Slavoj Žižek
Žižek heeft een andere kijk dan de romantische visie op liefde. Hij schrijft de liefde integendeel een hartverscheurende rol toe: “We ervaren liefde als een grote tegenslag, een monsterlijke parasiet, een voortdurende toestand van dringendheid die de kleine genoegens kapotmaakt.”
Deze uitspraak is geen verwerping van de liefde en ook geen oproep om het te ontwijken. Het is meer een klacht. Aan de ene kant verschaft liefde intensiteit. Maar anderzijds verscheurt het ons vanbinnen. Dit is niet negatief. Het is gewoon een deel van het mens-zijn.
Probeer iedere keer beter te falen
Slavoj Žižek zegt dat we niet bang moeten zijn om te mislukken in onze pogingen. Volgens hem is de ergste mislukking dat je niet eens probeert. Dit citaat geeft dit idee weer: “Na een mislukking is het mogelijk om verder te gaan en beter te mislukken. Onverschilligheid doet ons integendeel steeds verder zinken in het moeras van domheid.”
Door te proberen zal je in staat zijn te verbeteren. Het maakt niet uit of je mislukt of niet. Maar als je terecht komt in een passief en onverschillig patroon, dan gebeurt het tegenovergestelde. Dan krijg je te maken met een achteruitgang tot je volledig tot stilstand komt. Passiviteit betekent de dood van het geweten.
Wereldwijde denksystemen
Wijdverspreide denksystemen zien zichzelf als de universele heersende geschiedenis. Nu bevinden we ons in een andere tijd. Žižek vat het hier samen: “We moeten niet streven naar politieke systemen die alles verklaren of naar projecten die wereldwijde emancipatie zoeken; het gewelddadige opdringen van wijdverspreide oplossingen moet plaatsmaken voor specifieke tussenkomst en verzet.”
Denksystemen die geloven dat ze universeel zijn, ontkennen vele details. Eigenlijk zijn ze vaak opgelegd door middel van geweld. Nu is de tijd gekomen om te bekijken wat ons anders maakt, niet wat ons allemaal hetzelfde maakt.
Competitie en vergelijking
Dit is een prachtige tekst van Slavoj Žižek waarin hij klaagt over een huidige tastbare werkelijkheid: “We zitten gevangen in een ongezonde concurrentie, in een belachelijk net waarin we onszelf met anderen vergelijken. We besteden niet genoeg aandacht aan wat ons een goed gevoel heeft. Want we zijn geobsedeerd door het meten van of wij meer of minder plezier hebben dan alle anderen.”
We leven in een tijd waarin we onszelf meer dan ooit onderwerpen aan sociale goedkeuring en straf. Vele mensen omschrijven hun daden en hun waarde op basis van de vergelijking met anderen.
In dit geval is het niet de bedoeling om op zoek te gaan naar wat jou persoonlijk voldoening geeft. Het gaat alleen over het zien of jouw voldoening meer of minder waard is dan die van anderen. Wat ons gelukkig maakt, is beter zijn dan andere mensen, meer dan een gevoel van zelfverwezenlijking te ervaren.
De rol van de filosofie
Tegenwoordig is de filosofie geen kennis met de bedoeling om grote waarheden te onthullen. Volgens Žižek is het meer haar rol om vragen te stellen en de ‘absolute waarheden’ open te breken. Hier lees je hoe dit idee tot uiting komt: “Filosofie vindt geen oplossingen, het stelt vragen. Haar voornaamste taak is de vragen te corrigeren.”
In dit tijdperk regeert onzekerheid. De filosofie draagt meer bij door vragen te stellen dan door te antwoorden. Diepgaande en goed gestelde vragen brengen ons dichter bij meer nauwkeurige antwoorden. We hebben dus misschien de juiste vragen nog niet gevonden. Dat is precies de taak die de filosofie moet opnemen.
Nee tegen profeten, ja tegen leiders
Vertegenwoordigers van ‘onthulde waarheden’ veroorzaken meer schade dan dat ze goede dingen brengen. Ze zorgen ervoor dat mensen zich vastklampen aan ideeën van het absolutisme of van het totalitarisme. Die leiden tot nieuwe vormen van slavernij. Dat is waarom Žižek zegt: “We hebben geen profeten nodig maar leiders die ons aanmoedigen om onze vrijheid te gebruiken.”
De rol van een hedendaagse leider is anderen helpen om vrij hun weg te bepalen en niet blindelings de plannen van een man of een groep te volgen. Een ware leider moedigt de mensen aan die hij leidt, om autonoom te zijn. Hij of zij stimuleert iedereen om zijn eigen leider te zijn.
Slavoj Žižek is één van de grote denkers van onze tijd. Zijn beschouwingen helpen ons een wereld te begrijpen die zo ingewikkeld en soms zo verwarrend geworden is. Iedereen van ons die zijn kompas in dit desoriënterende tijdperk opnieuw wil instellen, moet hem zeker lezen.