Ben je hyperkritisch?

Volgens Jeffrey Young zijn er 18 soorten schema's. Vandaag gaan we het hebben over het hyperkritische schema.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 08 maart, 2023

Hyperkritisch zijn verschilt van zelfkritiek in twee dimensies: de intensiteit ervan en het veroorzaakte ongemak. Een routine van excessieve kritiek waarbij het doelwit het zelf is, tast belangrijke psychologische vectoren, zoals zelfeffectiviteit, negatief aan.

Als je hyperkritisch bent, kun je het gevoel of de gedachte hebben dat alles op een andere manier zou moeten gebeuren, dat dingen niet kloppen, of dat je het beter had moeten doen. Door je leven gaan met zulke veeleisende normen kan echter een zware emotionele tol van je eisen. Dat komt omdat deze normen vaak bestaan uit onbereikbare doelen.

De prestigieuze auteur van schematherapie (Spaanse link), Jeffrey Young geeft dit soort gedrag een naam. Hij noemt het het schema van onverbiddelijke normen en hyperkritiek. Voordat we het over dit schema hebben, schetsen we schema-therapie en leggen we uit wat een schema is.

Schema’s

Een schema is een gestructureerd en slim pakket informatie. Het bevat informatie met betrekking tot je gedachten, emoties, gedragingen en gewaarwordingen met betrekking tot je lichaam. Het werkt automatisch. Met andere woorden, het zorgt ervoor dat je op een relatief vooraf bepaalde manier handelt om energie te besparen.

Stel je bijvoorbeeld de inspanning voor die je zou moeten leveren en de mate van bewustzijn en aandacht die je nodig hebt om de stand van je tanden, de bewegingen van je tong, en het moment waarop je moet slikken elke keer dat je een hap voedsel neemt, bewust te kalibreren. Dat zou inefficiënt zijn, en je zou veel tijd verliezen.

Gelukkig voert je geest veel handelingen automatisch uit. Bovendien is het in staat dit heel goed te doen. Dat komt omdat het probeert de resultaten te maximaliseren met de laagst mogelijke kosten.

Terwijl er schema’s zijn die adaptief zijn en je gedrag op een gezonde manier sturen, zijn er andere die als handrem kunnen werken en je veel leed bezorgen. Die laatste noemen we vroege maladaptieve schema’s.

Vroege maladaptieve schema’s

Volgens een onderzoek (Spaanse link) van een psychologe, Victoria Pereira, vinden vroege maladaptieve schema’s hun oorsprong in de kindertijd.

Meer bepaald in ervaringen en situaties van aversieve en zelfs schadelijke aard. Jeffrey Young, de auteur van schematherapie, definieert ze als “contraproductieve emotionele en cognitieve patronen die aan het begin van onze ontwikkeling beginnen en het hele leven herhaald worden.”

Waarom komen ze voor?

Vroege maladaptieve schema’s komen voor omdat ze in de kindertijd een rol spelen en het kind beschermen (ze worden versterkt).

Laten we een voorbeeld geven. Stel dat een 29-jarige volwassene een jeugd had waarin hun primaire figuren (vader, moeder, of een andere verzorger) eisten dat ze in elk vak op school onderscheidingen behaalden. Als ze in plaats van onderscheidingen een score van negen van de tien haalden, werd dat daarom als fout gezien.

Tegenwoordig is het voor deze volwassene het enige aanvaardbare om dagelijks altijd optimaal te presteren. Als dit niet gebeurt, zien ze dat als verkeerd. In werkelijkheid is het echter onmogelijk om altijd 100 procent te geven. We maken allemaal fouten. Maar, geconfronteerd met zulke fouten, is deze specifieke volwassene hyperkritisch. Dit schema is nauw verwant aan het construct van perfectionisme.

Het hyperkritische schema

Intensief hyperkritisme kent drie vormen, die we hieronder zullen beschrijven.

Perfectionisme

Perfectionisme houdt in dat je herhaaldelijk en krachtig je aandacht richt op details. Je zult echter altijd fouten kunnen vinden omdat je, zoals alle mensen, prachtig onvolmaakt bent. Maar als je ze vindt en streng beoordeelt als onvoldoende, onderschat je uiteindelijk je eigen prestaties.

Rigide regels

Dit soort regels neemt de volgende vorm aan: “Ik zou moeten doen…”, of “Ik moet…” Je brengt ze in praktijk op tal van gebieden van je leven: van je morele of ethische waarden tot het terrein van je interpersoonlijke relaties.

Ze hebben de neiging echt beperkend te zijn. In feite verhinderen ze je om effectief te presteren. Dat komt omdat ze je werkterrein buitensporig beperken en je dwingen tot buitensporig streng gedrag.

Bezorgdheid

Bezorgdheid in verband met hyperkritiek kan vormen aannemen als: “Ik heb geen tijd” of “Ik heb het niet goed genoeg gedaan.” Het heeft te maken met tijd, maar ook met efficiëntie. Als je hyperkritisch bent, zul je veel herkauwen. Herkauwen wordt gedefinieerd als ketens van opeenvolgende gedachten, in een lus, waarvoor geen duidelijke oplossing bestaat.

Een manier om het niveau van hyperkritiek te verlagen is zelfcompassie. Het is een vermogen dat je kunt ontwikkelen. Het bestaat uit het weten hoe je je eigen ongemak kunt herkennen. Op basis daarvan bevorder je zelf je vermogen om positieve emoties op te wekken en te ervaren.