Zijn geweten en bewustzijn hetzelfde?

Mensen zijn meer dan alleen maar cellen, vlees en botten. We hebben een geweten en een bewustzijn. Het zijn twee dimensies die ons menselijkheid verschaffen. Weten hoe we tussen deze twee dimensies een onderscheid moeten maken, zal ons helpen om onszelf veel beter te begrijpen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 07 oktober, 2022

Veel  mensen geloven dat geweten en bewustzijn dezelfde dingen zijn. Dit klopt echter niet. Beide termen brengen mensen overal ter wereld vaak in de war, vooral mensen die in dit onderwerp geïnteresseerd zijn. De ene vindt dat het geweten ons helpt om het verschil te zien tussen goed en fout. Daarentegen verwijst ons bewustzijn naar een toestand van besef.

De moleculaire bioloog en Nobelprijswinnaar Francis Crick zei vaak het volgende. Het is misschien niet noodzakelijk dat we weten hoe we de ene dimensie van de andere moeten onderscheiden. Toch zullen in werkelijk altijd tekortschieten in onze pogingen om elke dimensie te omschrijven. Dat komt omdat ze ze heel complex zijn.

Bovendien kunnen we ons in enigszins dubbelzinnige situaties bevinden die tot grote misverstanden kunnen leiden. Het lijkt misschien alsof schrijvers altijd zeker zijn van wat ze publiceren. De waarheid is echter dat ze niet vrij zijn van fouten maken.

Dit gezegd hebbende is het niet ongebruikelijk om auteurs te zien die in hun geschriften de termen met elkaar verwarren. Dat is de reden waarom het zo belangrijk is om een onderscheid te maken tussen deze termen.

Laten we verder in dit artikel de nuances en de bijzonderheden bekijken die bepalend zijn voor elk van deze dimensies.

Kenmerken en bijzonderheden van geweten en bewustzijn

Een algemene en basisdefinitie om het geweten van het bewustzijn te onderscheiden zou de volgende kunnen zijn. Jouw bewustzijn laat je deel uitmaken van een bepaalde werkelijkheid.

Het is die dimensie die jou helpt om elke nuance, prikkel en innerlijk proces waar te nemen. Dit is anders dan het geweten. Het geweten maakt het je mogelijk om je op een moreel en sociaal aanvaardbare manier te gedragen.

Terwijl je dit leest, denken sommigen onder jullie misschien dat deze twee termen heel gemakkelijk van elkaar te onderscheiden zijn. Alles is echter afhankelijk van de context waarin je één van de twee termen gebruikt.

Onthoud ook dat geweten en bewustzijn heel subjectieve begrippen zijn. Dit wil zeggen dat hun echte betekenis meestal afhangt van wat de spreker probeert uit te drukken.

Wat is het geweten?

De wiskundige en filosoof Blaise Pascal zei dat ons geweten het beste morele boek is dat we ooit konden bezitten. Geloof ons maar wanneer we zeggen dat hij zich hierin niet vergist heeft.

Deze dimensie verwijst naar het vermogen van mensen om zich bewust te zijn van hun daden, gedachten en uitingen. Bovendien maakt het geweten ons mogelijk om goed en kwaad te onderscheiden zodat we onze eigen beslissingen kunnen nemen.

• Ons geweten heeft niets te maken met processen als aandacht of waarneming.
• Vroeger hebben filosofen zoals Descartes en Locke geprobeerd om te begrijpen hoe het geweten verbonden was met bijvoorbeeld de taal, denkprocessen en intelligentie. We moeten er ook rekening mee houden dat één van de meest opmerkelijke verschillen tussen geweten en bewustzijn was dat deze filosofen het geweten als een “deugd” beschouwden.
• Wanneer we zeggen dat iemand “een groot geweten heeft,” dan verwijzen we dus naar het feit dat iemand stevige morele waarden heeft. We zien hem als een individu dat zijn leven volgens waarden als respect en evenwicht leidt. Daarnaast zeggen we soms ook dat dieren een eigen “geweten” vertonen. Ze verrichten immers morele of (zogenaamde) “sociale” handelingen die ons doen denken aan menselijke deugden.

Wat is bewustzijn?

Ons bewustzijn vertegenwoordigt meer dan alleen maar klaarwakker zijn en ons bewust zijn van de werkelijkheid die ons omringt.

De vader van de Amerikaanse psychologie, William James, was één van de eerste auteurs die de verschillen tussen geweten en bewustzijn bestudeerd heeft. Als filosoof, psycholoog en wetenschapper heeft aan de hand van een reeks kenmerken het bewustzijn omschreven:

• Het bewustzijn is subjectief. Het heeft niets te maken met ethiek of moraal. Bewustzijn is een persoonlijk proces dat mensen toelaat zich bewust te zijn van hun gedachten en van hun innerlijke werkelijkheid.
• Het is verbonden met het denken. Daarom is het altijd en voortdurend aan verandering onderhevig. Eigenlijk is het een continuüm dat nooit ophoudt. Het verwerkt immers altijd informatie en houdt prikkels in het oog.
• Bovendien kan het bewustzijn ook selectief zijn. Op een gegeven moment kan een individu zich op één aspect (innerlijk of uitwendig) richten om het te scheiden van andere prikkels.

Het bewustzijn is een raadsel

De Duits-Amerikaanse neurowetenschapper Christof Koch is een vooraanstaand deskundig in het onderzoek van het bewustzijn en zijn neurale fundamenten.

In boeken als The Quest for Conscience: A Neurobiological Approach wijst hij op het voornaamste verschil tussen geweten en bewustzijn. Volgens hem is het bewustzijn nog steeds een raadsel. Het geweten is verbonden met een gevoel van verantwoordelijkheid.

Koch stelt ook dat er twee soorten bewustzijn zijn waarmee we rekening moeten houden:

• Het primaire bewustzijn: Dit heeft te maken met onze waarneming, gewaarwordingen, geheugen, gedachten, dromen en verlangens. Dit alles maakt het mogelijk om jezelf af te zonderen van wat jou omringt en je individualiteit op te bouwen.
• Het reflectieve bewustzijn: Dit verwijst naar “je eigen geest observeren,” weten wie je bent, wat je weet en wat er zich in jouw innerlijke wezen afspeelt.

Conclusie

Het geweten en het bewustzijn zijn even ingewikkeld als interessant. We kunnen gerust zeggen dat deze dimensies in feite zijn wat ons menselijk maakt. Thomas Henry Huxley heeft vroeger gezegd dat dit entiteiten zijn die ons ervan “bewust” maken dat we meer zijn dan botten, spieren, cellen en huid.