Zijn alle onbewuste beslissingen producten van ons reptielenbrein?
Hoe werkt het reptielenbrein? Het model van het drievoudige brein heeft sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw vormgegeven aan de populaire visie op hoe de hersenen werken. De werkelijkheid is echter een beetje anders. De hersenen zijn bij gewervelden het meest complexe orgaan.
Het bevat tussen de 15 en de 33 miljard neuronen die onderling met elkaar verbonden zijn. In de hersenen huizen ons individueel bewustzijn en onze onbewuste beslissingen. Het belangrijkste is echter dat de hersenen een gecentraliseerde controle uitoefenen over de rest van ons lichaam. Wat is volgens dit model de rol van het reptielenbrein?
Het drievoudige brein
Hoe hebben de hersenen zich echter door de tijd heen gestructureerd? Aan welke hersendelen kunnen we andere functies toeschrijven? Tijdens de jaren ’60 van de vorige eeuw heeft de Amerikaanse natuurkundige en neurowetenschapper Paul D. Maclean geprobeerd om die vraag te beantwoorden.
Hij heeft het model van het drievoudige brein ontwikkeld. Dit model is gebaseerd op het idee dat we de menselijke hersenen in drie hersenen kunnen opsplitsen. Elk deel zou op een ander moment in de evolutie verschenen zijn:
- Het reptielenbrein (of het R-complex): Dit is het meest instinctieve hersendeel. Het veroorzaakt vele van onze onbewuste beslissingen. Dit hersendeel probeert onze meest fundamentele behoeften te bevredigen: voortplanting, overheersing, zelfverdediging, angst, honger, vluchten, enzovoort. Het reptielenbrein houdt ook onze automatische processen onder controle zoals de ademhaling en de hartslag. Het bevindt zich in de hersenstem in de tussenhersenen en in de basale ganglia.
- Het zoogdierenbrein (of het limbisch systeem): Dit hersendeel is verantwoordelijk voor het opslaan van gevoelens en het ervaren van emoties. Volgens MacLean zien we het bij zoogdieren en bij vogels. Voor het limbisch systeem bestaan alleen maar het “aangename” en het “onaangename.”
- Het menselijk brein (of de neocortex): Dit is het logische, rationele en creatieve hersendeel. Het is typisch voor zoogdieren en heeft zich vooral bij mensen ontwikkeld.
Jaren geleden heeft men dit model op wetenschappelijk vlak afgedankt. Toch lijkt het echter te blijven hangen in de geest van het publiek. Op die manier zijn er dus vele misvattingen ontstaan.
Het reptielenbrein
De hersenen zijn niet gewoon verder ontwikkeld door “lagen” toe te voegen die een voortschrijdende ontwikkeling in één richting weerspiegelen. Het model van MacLean maakt dit aannemelijk.
Na verloop van tijd hebben alle centrale circuits in de hersenen zich echter opnieuw georganiseerd. Het gevolg was dat sommige zich uitgebreid hebben en geëvolueerd zijn.
Bovendien vallen de stadia in de evolutie niet samen met de fasen die MacLean uitgestippeld heeft. Vissen en amfibieën bezitten ook structuren die lijken op het “reptielenbrein.” Hagedissen zelf hebben een limbisch systeem en vereenvoudigde tegenhangers van onze neocortex.
Ons reptielenbrein is niet verantwoordelijk voor onze onbewuste beslissingen
Als we het verbruik van consumenten en de neuromarketing online onderzoeken, dan vinden we vaak verwijzingen naar de theorie van MacLean. Deze onderwerpen wijzen ook op het belang van het reptielenbrein in het beslissingsproces van de consument om iets te kopen.
Zijn werking is immers gebaseerd op de activatie van emotionele reacties (bijvoorbeeld onbewuste beslissingen) op zintuiglijke prikkels (bijvoorbeeld een zeezicht, de kleur van bloed of de geur van koffie).
Dit slaagt er echter niet in om al onze onbewuste beslissingen toe te schrijven aan de instincten van het “reptielenbrein.” Ook bij deze beslissingen zijn structuren in het limbisch systeem (zoals de amygdala) betrokken.
Bovendien heeft de neocortex in zijn geheel bij mensen een sterke invloed op instinctieve en emotionele beslissingen. Recente onderzoeken hebben ook aangetoond dat een sterk gespreid netwerk van hersendelen verantwoordelijk is voor het nemen van de meeste beslissingen.
Tien jaar geleden heeft de neuroloog John-Dylan Haynes een onderzoek uitgevoerd. Het onthulde dat de meeste van onze hersenactiviteit zich voordoet 10 seconden vóór we ons bewust zijn van onze eigen beslissingen. Het grappige is dat het grootste stuk van deze activiteit onder het “rationele brein” valt en dan vooral de prefrontale en de pariëtale cortex.
Beslissingen die te maken hebben met eten en drinken
Mensen zijn sociale dieren. Een heel groot deel van ons evolutionair succes hebben we te danken aan het feit dat onze cortex zich ontwikkeld heeft. Dit heeft ervoor gezorgd dat we door middel van gevoelens van samenhorigheid met anderen kunnen omgaan.
Vaak socialiseren we dus door middel van onbewuste imitatie van gedrag. Vergeet ook niet dat de eerste vereiste voor empathie weten is hoe we onszelf in de situatie van een andere persoon moeten verplaatsen.
Wanneer we beslissen om een koffie van een bepaald merk te kopen, doen we dit dan omdat we dorst hebben? Kopen we kleding in een andere winkel om onze behoefte tevreden te stellen en ons tegen de weersomstandigheden te beschermen? Of is er sprake van een meer complexe impuls om te behoren tot een “hip” merk of tot een gemeenschap?
