Wat is het transpersoonlijk bewustzijn?

Dit vakgebied binnen de psychologie gelooft dat onze normale staat van bewustzijn, de staat waarin we ons bevinden als we wakker zijn, slechts een van de verschillende soorten menselijk bewustzijn is.

Transpersoonlijke psychologie is het enige vakgebied binnen de psychologie dat de processen bestudeert die de individuele identiteit en de bewustzijnstoestanden overstijgen. In dit kader bestuderen mensen het transpersoonlijk bewustzijn op basis van drie brede ontwikkelingscategorieën.

Het gaat dan om de volgende categorieën: het pre-egoïsche, het egoïsche en het transpersoonlijke of trans-egoïsche. Dit laatste wordt beschouwd als het hoogste menselijk potentieel.

Transpersoonlijk psycholoog Ken Wilber was degene die dit spectrummodel van bewustzijn ontwikkelde. Hij beschreef het als een proces van interne ontwikkeling dat leidt tot transpersoonlijk bewustzijn.

Kort door de bocht is transpersoonlijk bewustzijn een gemoedstoestand die mensen in staat stelt om verbonden te zijn en zich te verenigen met hun omgeving.

Met behulp van Wilbers werk bestuderen veel transpersoonlijke psychologen psychopathologieën in relatie tot het niveau van het transpersoonlijke bewustzijn van de patiënt (pre-egoïsch of trans-egoïsch). Conventionele psychiatrie houdt hier echter geen rekening mee als het gaat om het behandelen van patiënten.

Wat is het transpersoonlijk bewustzijn?

Dit vakgebied binnen de psychologie gelooft dat onze normale staat van bewustzijn, de staat waarin we ons bevinden als we wakker zijn, slechts een van de verschillende soorten menselijk bewustzijn is. Transpersoonlijke psychologie stelt namelijk dat er meer staten van bewustzijn zijn die op een heel subtiele manier van elkaar gescheiden zijn.

“Het is alsof ons alledaagse bewustzijn slechts een onbeduidend eiland was, omringd door een uitgestrekte oceaan van onverwacht en onbekend bewustzijn, waarvan de golven voortdurend op de barrièreriffen van ons normale bewustzijn slaan, totdat ze, vrij spontaan, doorbreken, ons eilandbewustzijn overspoelen met kennis van een enorm, grotendeels onontgonnen, maar intens reëel domein van het bewustzijn van de nieuwe wereld.”

-Ken Wilber-

Wilber noemde dit bewustzijn en begrip ‘eenheidsbewustzijn’. In feite bestaat dit concept echter al eeuwenlang onder verschillende namen. Sommigen noemen het verlichting, Nirvana of Satori.

In deze gemoedstoestand ervaren de subjecten zichzelf voorbij het rationele (transpersoonlijke identiteit) en voelen ze zich één met het universum. Ze bevinden zich namelijk in een staat van eenheidsbewustzijn.

Het model van transpersoonlijk bewustzijn

Wilbers spectrummodel van bewustzijn is een hiërarchisch model. Elk van de drie categorieën heeft zijn eigen niveaus:

• Het pre-egoïsche niveau wordt gekenmerkt door somatische instincten en impulsen. Dit zijn emotionele en seksuele impulsen gebaseerd op eenvoudige waarneming en gevoelens. Studenten die het transpersoonlijk bewustzijn bestuderen noemen dit niveau ook wel het ‘pre-persoonlijke niveau’ en het heeft drie fasen:
  • Sensorisch-fysiek.
  • Fantasmatisch-emotioneel.
  • Representatieve geest.

• Egoïsch niveau. Nadat je het pre-egoïsche niveau hebt overstegen bereik je het ego-niveau. Dit gebeurt met name door het verhoogde niveau van internalisatie. Piaget noemde het “afnemend egocentrisme”. Met andere woorden, een hoger ontwikkelingsniveau bereiken betekent dat je het vermogen hebt om je eigen zienswijze te overstijgen en een hoger punt te vinden. Dit niveau, ook wel het persoonlijke niveau genoemd, heeft drie subniveaus die hiërarchisch zijn georganiseerd:
  • De geestelijke rol.
  • De formeel reflexieve rol.
  • De logische visie (of Centaur).

• Trans-egoïsche staat. Deze staat van zijn ontwikkelt zich ook in drie fasen.
  • De psychische fase: dit is het hoogtepunt van het persoonlijke niveau van logische visie. Het wordt namelijk gekenmerkt door een toename van de waarneming en de vermogens van de gewone geest.
  • De subtiele fase: deze fase vertegenwoordigt een gemiddeld niveau van spirituele ontwikkeling. Het impliceert de ontwikkeling van een persoonlijke God, archetypen en echte mystiek.
  • De causale fase: Wilber beschrijft deze fase als het universele, vormloze zelf. In Wilber’s eigen woorden: “een eenheidsbewustzijn zonder grenzen, alles doordringt het.” Een wezen dat in wezen één is met het Allerhoogste Zelf.

De psychiatrische focus

In het algemeen gebruikt de conventionele psychiatrie geen concepten uit de transpersoonlijke psychologie om patiënten met verschillende psychopathologieën te behandelen.

Vanuit het oogpunt van de transpersoonlijke psychologie zijn pathologieën die zich op het pre-persoonlijke niveau manifesteren echter niet hetzelfde als de pathologieën die zich op het transpersoonlijke niveau manifesteren.

Transpersoonlijke psychologie ontstond in de late jaren ’60. Het heeft echter oude voorgangers in oosterse filosofische tradities. Het maakte deel uit van postdoctorale programma’s en talloze onderzoeksprojecten van enkele van de meest prestigieuze universiteiten ter wereld.

Desondanks is dit interessante vakgebied binnen de psychologie niet bekend bij veel professionals binnen de psychologie.