Wat is chauvinisme en wat zijn de oorzaken en gevolgen?

Chauvinisme, hoewel het tegenwoordig verband houdt met de radicaliteit van het denken, kwam naar voren als een term om extreem nationalisme aan te duiden. Laten we ons verdiepen in dit onderwerp en de invloed ervan op de samenleving.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Sara González Juárez.

Laatste update: 19 maart, 2024

Het woord “chauvinisme” maakt misschien geen deel uit van je dagelijkse jargon, of je hebt het misschien gebruikt als pejoratieve kwalificatie voor mensen met een extremistische en discriminerende denkwijze van welke aard dan ook. Deze term is echter twee eeuwen geleden bedacht en heeft een specifieke oorsprong.

Ondanks de oudheid van het woord, is het een stroming die appelleert aan viscerale gevoelens en radicaal denken teweegbrengt. Daarom is het nuttig om de oorsprong en de impact ervan te kennen, want de geschiedenis herhaalt zich telkens wanneer zich sociale crises voordoen zoals die van vandaag. Lees samen met ons het volgende.

Wat is chauvinisme?

Chauvinisme verwijst naar het irrationele idee dat de eigen natie superieur is aan anderen. Het beschouwt anderen als minder geavanceerd, zwak, onwaardig en uiteindelijk inferieur. Het is daarom een extreme vorm van nationalisme, geleid door verwrongen denkwijzen en ongevoelig voor de invloed van de werkelijkheid.

Dit woord komt ook voor als “chauvinisme” of “jingoïsme”.

Tegenwoordig wordt dit woord echter ook op andere gebieden dan nationalisme gebruikt. Het is een pejoratieve uitdrukking geworden om bepaalde discriminerende stromingen, zoals machismo, transfobie of xenofobie, als extremistisch en irrationeel aan te duiden.

Ontstaan van deze vorm van nationalisme

Chauvinisme is een woord dat is ontstaan uit een figuur die aanwezig was in het Napoleontische Frankrijk in de 18e eeuw, na de Franse Revolutie. In deze tijd, die gekenmerkt werd door nationalisme in heel Europa, kwam de figuur van Nicolas Chauvin naar voren. Hij was een fictieve soldaat die Napoleon en alles wat hij vertegenwoordigde vereerde.

Zijn hartstocht was zo groot dat hij aan zoveel mogelijk gevechten deelnam. Zelfs toen hij nog ernstige gevolgen ondervond van eerdere gevechten. De faam van deze figuur werd gebruikt als een banier om de nationalistische gevoelens van de Fransen aan te spreken, wat zo’n effect had dat de term die we in dit artikel bespreken uiteindelijk werd bedacht.

Historisch onderzoek heeft in ieder geval niet uitgewezen dat Chauvin echt heeft bestaan (Engelse link). Alles wijst erop dat hij heel goed een fictief personage kan zijn geweest dat vanaf het begin werd gebruikt om het extreme nationalisme van die tijd te bekritiseren.

Kenmerken van chauvinisme

Hoewel we de irrationaliteit van de superioriteitsideeën van chauvinistische mensen hebben besproken, zijn er nog andere kenmerken die typerend zijn voor deze denkstijl. Deze worden hieronder beschreven:

• Onvermogen om zich aan te passen aan een vreemde omgeving. Ze kunnen zich niet voorstellen dat het mogelijk is om in een ander land te leven. Ongeacht hoe vergelijkbaar hun cultuur ook is met die van henzelf.
• Cognitieve starheid. Chauvinisten geloven dat hun land superieur is aan de rest. Ze negeren de argumenten van anderen, hoe geldig en correct die ook mogen zijn. Ze baseren hun eigen redeneringen op vooroordelen.
• Nationalistisch exclusivisme. Een sterke behoefte om erbij te horen overheerst. De persoon beperkt zijn relaties hierbij tot bepaalde sociaal-culturele of fysieke kenmerken, zoals huidskleur of religie.
• Er is een emotionele gehechtheid aan de natie. Alles wat typisch is voor het land, van tradities tot bedrijven, wordt opgevat als een teken van superioriteit. Er zijn gevoelens van liefde voor het concept van hun land.
• Idealisering van het verleden. De chauvinist klampt zich vast aan gewoonten en herhaling. Ook hecht hij overdreven belang aan de waarden en daden uit het verleden van de natie. Over het algemeen zijn de meest geïdealiseerde momenten die momenten die gekenmerkt worden door expansionisme en oorlogszucht.

Zoals je kunt zien, zorgt dit soort dynamisch denken ervoor dat de persoon een ideologisch extremisme belijdt dat gebaseerd is op uitsluiting. Het is een gevaarlijke cocktail, want het discours wordt gekleurd door haat en is heel moeilijk te corrigeren.

Hoe ontstaan chauvinistische stromingen?

We leven in een conflictueus tijdperk, waarin geopolitieke problemen door de globalisering hun gevolgen over grote afstanden uitbreiden. De oorlog in Oekraïne leidde bijvoorbeeld tot een tekort aan graan in heel Europa, omdat het bijna allemaal uit dat land werd geïmporteerd.

In een dergelijke context heeft het nationalisme het afgelopen decennium een hausse doorgemaakt. Donald Trump met America first, het Verenigd Koninkrijk met Brexit, Milei in Argentinië, enzovoort, enzovoort.

Dit zijn stromingen die de behoeften van de natie centraal stellen en, in de meest extreme gevallen, de bevolking manipuleren om hun individuele en collectieve identiteit samen te voegen en offers te brengen ten behoeve van de doelen die ze zichzelf stellen.

Deze bewegingen maken gebruik van de menselijke behoefte om erbij te horen, waardoor mensen een emotionele en op identiteit gebaseerde band opbouwen met het idee van hun land of culturele groep.

Radicalisering van nationalisme: zij versus wij

Zoals je hebt gezien, wordt nationalisme gevoed door de behoefte om erbij te horen. Door de verheerlijking van tekenen van collectieve identiteit. Dit kan vanuit een positief of kritisch standpunt worden bekeken om als natie te groeien. Het wordt echter gevaarlijk als het wordt gebruikt om de bevolking te manipuleren. Dit ten gunste van de doelen die door de machthebbers zijn gesteld.

Radicalisering begint wanneer, na het creëren van een nationale identiteit, deze wordt afgezet tegen andere volkeren. Anderen zijn de vijand, wat van ons is, is goed en wat van hen is, is fout. De culturele botsing wordt een aanval op wat het meest geliefd is: het thuisland.

Op deze manier raakt xenofobie (Engelse link) verankerd in het collectieve denken en zijn mensen eerder geneigd om geweld uit te oefenen (of te ontvangen) vanwege deze nationale identiteit.

Er zijn psychologische factoren die de radicalisering van het denken bevorderen, zoals aangeleerde hulpeloosheid, ontevredenheid over het leven of het leggen van het zwaartepunt van de verantwoordelijkheid bij de buitenwereld.

Deze worden gebruikt door deze stromingen, die ze verheerlijken en eenvoudige oplossingen bieden voor complexe problemen. Daarbij kiezen ze vaak minderheids- en achtergestelde sectoren van de bevolking uit.

Chauvinisme vandaag

Vandaag de dag leven we met de radicalisering van het denken en de verheerlijking van specifieke identiteiten. Het idee om “wat van ons is” te beschermen tegen entiteiten van buitenaf wordt toegepast op nationalisme en veel huidige sociale stromingen, zoals feminisme of antiracisme.

Het is in deze differentiatie van het eigene en het vreemde en in de ondoordringbaarheid van het denken dat extremisme berust.

Het is daarom normaal dat chauvinisme wordt veralgemeend naar andere gebieden om radicalisme te signaleren. Sinds de internationale economische crisis van 2008 zijn er opnieuw berichten die aandringen op het samenvoegen van de persoonlijke identiteit met die van de natie. Berichten over extremistische partijen die de macht willen grijpen door middel van uitsluiting en geweld.

Tegenover radicale denkstijlen staan kritische en progressieve stromingen (Engelse link) die zich juist willen onderscheiden van irrationeel en oorlogszuchtig patriottisme. De geschiedenis herhaalt zich altijd en daarom mag deze nooit uit het oog worden verloren, zodat de vooruitgang van de samenleving altijd vooruit gaat.