Rationalisering, een gevaarlijk verdedigingsmechanisme

Rationalisering is een algemeen afweermechanisme dat vaak het vermogen om met problemen om te gaan belemmert. Dit komt omdat het mensen ertoe brengt fantastische verhalen te creëren om het ongerechtvaardigde te rechtvaardigen en de realiteit niet onder ogen te hoeven zien.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

Rationalisering is een verdedigingsmechanisme dat de meeste mensen meer dan eens hebben gebruikt, zonder het zelfs maar te merken. Het definieert de situaties waarin je begrijpt wat onmogelijk is en het ongerechtvaardigde rechtvaardigt om pijn te vermijden.

Veel mensen vertellen zichzelf kalmerende verhalen wanneer ze geconfronteerd worden met iets dat ze niet willen erkennen.

Er zijn verschillende voorbeelden van deze psychologische dynamiek. Wanneer mensen hun partner bijvoorbeeld als kil en afstandelijk beschouwen, rationaliseren ze dat het allemaal te wijten is aan werkgerelateerde stress en dat hun relatie snel zal verbeteren.

Een ander voorbeeld is wanneer je tegen jezelf zei dat je niet in je project was geslaagd omdat anderen je niet steunden, niet omdat je niet hard genoeg werkte. Of misschien is je tiener gezakt voor elk vak en zei je tegen jezelf dat dit komt omdat de leraren hun werk niet doen, niet omdat je tiener een probleem heeft waarvan je je misschien niet bewust bent.

Rationaliseren is hetzelfde als een reeks oordelen opbouwen die je ervan weerhouden een tastbare realiteit onder ogen te zien. Dit is een mentale val waar veel mensen in trappen.

Rationalisering is in feite weerstand tegen verandering. Helaas zal het niet confronteren van de realiteit er alleen maar toe leiden dat je dezelfde fouten blijft maken.

Rationalisering, definitie en de mechanismen waarin je het toepast

Je zou rationalisatie kunnen definiëren als het creëren van een reeks argumenten die aannemelijk genoeg proberen te zijn om iets te rechtvaardigen dat je niet echt wilt accepteren.

Het is een poging om jezelf ervan te overtuigen dat wat er is gebeurd niet zo verschrikkelijk is. Wat is het gevolg van het niet openlijk kunnen erkennen van een fout, mislukking of ongemakkelijke situatie?

Het gevolg is duidelijk: het wordt chronisch en je maakt steeds weer dezelfde fouten. In zijn boek In Search of Lost Time zei Marcel Proust dat geluk goed is voor lichaam en geest, hoewel pijn je echt drijft om te veranderen en te verbeteren. Als je pijn niet wilt erkennen, zit je gevangen in ontkenning, bewusteloosheid en constant leed.

Het meest opvallende aan dit afweermechanisme is echter dat iemand die geneigd is te rationaliseren zich er niet van bewust is. Dit verklaart waarom het voor een therapeut zo moeilijk is om zulke geavanceerde valstrikken van zelfbedrog in therapie te ontmaskeren.

Het voor de hand liggende ontkennen is een van de gevaarlijke vaardigheden van een rationalist

Dit type persoon creëert complexe argumenten om hun zwakheden, fouten of tekortkomingen te rechtvaardigen. Iemand die de perfecte partner niet kan vinden, doet dit soms bijvoorbeeld. Volgens hen komt niemand overeen met hun waarden.

Een ander voorbeeld is iemand die tien jaar bezig is geweest met het behalen van zijn diploma. Na elke mislukking verzint hij duizend excuses. Hij geeft niet toe dat de carrière misschien niet voor hem is weggelegd.

Wat deze mensen definieert, is het ontkennen van het voor de hand liggende om contact te vermijden met de harde realiteit en wat het inhoudt: verantwoordelijk zijn voor de uitkomst.

Bovendien wijzen onderzoeken, zoals die van de University of British Columbia in Canada, uit dat de status-quo, de samenleving zelf, ook mensen ertoe brengt te rationaliseren. Met andere woorden, we nemen vaak controversiële dimensies als vanzelfsprekend aan, alleen maar omdat iedereen dat doet. Dit is zeker iets om in gedachten te houden.

Angst en weerstand tegen verandering zitten achter rationalisering

De Psychoanalytische School sprak vroeger over afweermechanismen. Sigmund Freud definieerde tot 15 mechanismen, inclusief rationalisatie. In het bijzonder definieerde hij dit psychologische middel als een poging van het ego om een ongemakkelijke of traumatische situatie acceptabel te maken voor het superego.

Een voorbeeld hiervan was het verhaal van een van de patiënten van de Weense psycholoog, die bang was in het donker. De man beweerde dat bang zijn voor donkere ruimtes normaal is omdat niemand weet wat er in onverlichte ruimtes schuilt.

Achter deze pogingen om zijn angst te rationaliseren lag echter een ongemakkelijke en traumatische realiteit ten grondslag: seksueel misbruik tijdens zijn jeugd.

Met andere woorden, angst en weerstand tegen verandering huisvesten in dit bekwame en effectieve verdedigingsmechanisme. Niemand staat graag oog in oog met hun wonden, zwakheden of die feiten die uiteindelijk het beeld dat ze van zichzelf hebben vervormen.

Hoe te stoppen met rationaliseren?

Hoe kun je je meer bewust zijn van de realiteit die je onder ogen moet zien om welzijn en psychologisch evenwicht te bereiken? De waarheid is dat het niet gemakkelijk is om die filterglazen te verwijderen die grijze feiten levendig kunnen laten lijken.

In je gretigheid om mislukkingen of fouten het hoofd te bieden, creëer je alternatieve verhalen die als reddingslijnen dienen. Deze levenslijnen zullen er echter toe leiden dat je bij de geringste gelegenheid weer zinkt. Wat kunt je doen om te voorkomen dat je je toevlucht neemt tot deze psychologische mechanismen?

Een basishulpmiddel dat je in deze omstandigheden kan helpen, is jezelf altijd af te vragen waarom. Vraag jezelf af waarom iets niet ging zoals je had verwacht. Geef jezelf de tijd om te mediteren en na te denken voordat je je toevlucht neemt tot fabels en zelfbedrog.

Moed ligt ook in het erkennen dat je feilbaar bent, nederig “je wonden likkend” zonder achterom te kijken, en tegen jezelf te zeggen: “Dit was niet zo erg, ik kan het aan.”