Paradoxale intentie

Paradoxale Intentie is een nuttige strategie voor specifieke stoornissen, zoals angst. Dit artikel legt uit hoe het werkt aan de hand van verschillende modellen en bespreekt hoe belangrijk details zijn om het gewenste effect te bereiken.

Paradoxale technieken zoeken precies wat de naam impliceert: dissonantie, het absurde. Het doel is de persoon zover te krijgen dat hij zich gedraagt op een manier die hij anders zou proberen te vermijden. Gedrag dat meestal de kern is van het leed en de angst van de persoon. In zulke gevallen kan paradoxale intentie uiterst nuttig zijn.

Dit blog verwijst naar het hoofdstuk “Paradoxale intentie en denken stoppen” van Salgado, Gómez, en Yela in het leerboek Behavioral Modification Techniques van Labrador (2007). Het probeert te begrijpen welke mechanismen toegepast moeten worden om ervoor te zorgen dat paradoxale intentie een onschatbare techniek is om verandering in therapie te bereiken.

Deze techniek is erop gericht dat iemand met een angststoornis zich angstig voelt. Voor iemand met OCPS om zijn gewoonten uit te voeren of iemand die moeite heeft met slapen om er alles aan te doen om niet te slapen als hij eenmaal in bed ligt.

De doelen van paradoxale intentie

Bij veel psychische stoornissen, vooral bij angststoornissen of bij OCPS, zijn pogingen om obsessieve gedachten, rituelen of angstige gevoelens te vermijden niet alleen onsuccesvol, maar ze kunnen ook verhinderen dat het probleem verdwijnt.

Iemand met verborgen OCPS-rituelen kan bijvoorbeeld proberen zijn gedachten te beheersen en het uitvoeren van zijn controles te vermijden. Het is meestal erg moeilijk deze impulsen te beheersen, want ze zijn meestal onvrijwillig.

Zo is volgens Salgado et al het doel van paradoxale intentie:

• Voor de persoon om te accepteren dat hij geen controle heeft over onwillekeurige reacties (bijvoorbeeld geen angst hebben of geen dwanghandelingen uitvoeren…).
• Voor de proefpersoon om te proberen het symptoom in andere situaties dan gewoonlijk te laten verschijnen. Bovendien om te proberen uit deze symptomen de ergste scenario’s te laten ontstaan. Als voorbeeld kun je iemand met gegeneraliseerde angststoornis vragen te proberen een angstaanval op te wekken. Vraag hen, indien mogelijk, er een heel intense van te maken, met een totaal verlies van controle en een heel uitgesproken huilbui.

Hoe kun je de verandering in paradoxale intentie verklaren?

Er zijn verschillende theorieën die de mechanismen trachten te verklaren waardoor paradoxale intentie werkt. Enkele van deze theorieën zullen we hieronder beschrijven.

De dubbele bindtheorie

Wanneer de patiënt twee tegenstrijdige boodschappen waarneemt of op een van beide een antwoord krijgt. Als gevolg daarvan vragen ze een persoon met angst een emotie te forceren die zich gewoonlijk spontaan aandient.

Er zijn dus twee mogelijke uitkomsten en de angst kan wel degelijk verschijnen. De patiënt kan dit aanmoedigen, in tegenstelling tot zijn gebruikelijke gewoonte om te proberen de angst te beheersen of te verminderen. Dit gedrag wordt een automatische reactie genoemd. De tweede uitkomst is dat de angst niet verschijnt.

Symptoom decontextualisatie theorie

Wanneer je een persoon vraagt zijn problematische gedragingen te triggeren. Deze handeling vereist dat ze het problematische gedrag in een totaal andere context uitvoeren dan normaal. Het symptoom verliest betekenis omdat het reageert op omgevingsfactoren.

Bijvoorbeeld, een persoon met herhalingscompulsies die ernaar handelt zonder dat het een reactie is op zich angstig voelen. In deze situatie verliest het ritueel alle betekenis omdat het gedecontextualiseerd is.

Anticiperende angst

Volgens Salgado e.a. is het niet mogelijk om een gedrag uit te lokken en er tegelijk bang voor te zijn. Daarom is paradoxale intentie nuttig, bijvoorbeeld als iemand zijn symptomen kan voelen opkomen.

Soms, bij mensen die moeite hebben met slapen, is het de angst zelf, of anticiperende angst, die hen uit hun slaap houdt. Daarom neemt het verlangen om wakker te blijven (paradoxale intentie) de voorziene angst om niet te kunnen slapen weg, waardoor ze gaan slapen.

Verborgen blootstelling in de paradox

Paradoxale intentie maakt ook blootstelling mogelijk aan bepaalde gedragingen die mensen vrezen en die ze voortzetten om ze te vermijden. Dit komt voor bij de overgrote meerderheid van angststoornissen. Het zijn deze veiligheidsgedragingen en vermijding die de angst doen voortduren.

Paradoxale intentie is vooral nuttig voor mensen die bang zijn om zich angstig te voelen. Ze anticiperen op controleverlies als ze in een vliegtuig stappen, naar de bioscoop gaan, of met Kerstmis naar de binnenstad gaan.

Ook al heeft de persoon zich op zulke plaatsen misschien nooit eerder angstig gevoeld, toch kan de anticipatie hierop hem ertoe brengen deze plaatsen te vermijden.

Onder gecontroleerde omstandigheden zou het moeilijk zijn voor een persoon om een angstaanval krijgen wanneer dat gevraagd wordt. Naarmate de therapie vordert, kan men hem echter vragen te proberen angst op te wekken in een supermarkt. Dit wordt gedaan om hun hartslag te verhogen en hun ademhaling te versnellen.

Het is mogelijk dat de patiënt angst voelt en dat deze angst niet uit de hand lijkt te lopen. Het is de persoon die kiest wanneer dit verschijnt, niet de omstandigheid.

Om deze reden is paradoxale intentie ook nuttig voor iemand die zijn angst blootgeeft. De angsten die hem plagen en hem dwingen dingen te vermijden uit angst zich angstig te voelen kunnen wel eens verdwijnen. Als de anticiperende angst verdwijnt, verdwijnt ook het veiligheidsgedrag en houdt het angstprobleem op te bestaan.

Conclusie: niet zomaar elke paradox werkt

Paradoxale intentie bestaat er niet simpelweg uit iemand te vertellen dat hij ” zijn angst moet opwekken.” Als het zo geformuleerd wordt, zouden ze niet weten hoe ze het moeten doen. Dit commando is te algemeen om goede resultaten op te leveren.

De therapeut in kwestie moet heel precies zijn bij het voorschrijven van de opdracht aan de patiënt. Daarom moet het gedrag specificeren wat ze precies willen bereiken, hoe lang, en waar.

Daarom is het, precies zoals Salgado et al aangeven, veel beter om concrete richtlijnen te geven dan vage instructies:

• In plaats van “Vraag je dochter een driftbui te krijgen” kun je beter zeggen “Vraag je dochter zo hard te schreeuwen als ze kan en met haar voeten te stampen voor je de tv uitzet.”
• Zeg geen “Breng je angst op gang” maar zeg liever “Probeer je hart snel te laten kloppen, zodat je het voelt bonzen en zodat je lichaamstemperatuur stijgt.” Er zijn strategieën die je kunt voorstellen om dit te bereiken.
• In plaats van “Doe iets wat je normaal niet zou doen voordat je gaat gorgelen”, probeer je “Doe lippenstift op voordat je gaat gorgelen”.

Een goede beschrijving en begrip van deze gedragingen kan het succes van paradoxale opzet maken of breken als het komt tot therapie.

Dit dient als een herinnering dat dit een heel krachtige techniek is, maar in de praktijk ook heel gevaarlijk. Als het namelijk niet doelgericht en gestructureerd wordt toegepast, kunnen de resultaten het tegendeel zijn van wat verwacht werd.