Pan's Labyrinth: wanneer ongehoorzaamheid een plicht is

Pan's Labyrinth is een film van Guillermo del Toro die een krachtige boodschap over ongehoorzaamheid uitdraagt.

Pan’s Labyrinth (2006) (officiële titel: El Laberinto del fauno) is volgens veel mensen het beste werk van filmmaker Guillermo del Toro. Deze prachtige film geeft weer hoezeer deze man van fantasie houdt. De film was erg succesvol. Het won talloze prijzen, waaronder drie Oscars: beste cinematografie, beste productontwerp en beste make-up en haarstyling.

De film speelt zich af in een van de treurigste tijden in de Spaanse geschiedenis: 1944, de tijd na de Spaanse burgeroorlog. In deze periode was er veel honger en schaarste in Spanje. Dit maakte het moeilijk om in sprookjes te geloven, laat staan ze te verzinnen.

Internationaal isolement, onderwerping aan één enkele ideologie (fascisme) en ellende regeerde het dagelijks leven van een groot deel van de Spaanse bevolking.

Pan’s Labyrinth vertelt twee verhalen die uiteindelijk in elkaar overgaan. Dat de verhalen tegelijkertijd plaatsvinden, is vanaf het begin al duidelijk.

Terwijl een stem op de achtergrond ons een verhaal vertelt over een prinses die lang geleden in de onderwereld leefde, plaatsen de ondertitels op het scherm ons in het naoorlogse Spanje. Tegelijkertijd krijgen we een melodie te horen die ons doet denken aan de puurste fantasieën.

Wie is Ofelia?

Ofelia is de link tussen de twee verhalen. Van de hardste realiteit, de onderwerping aan een regime en het verzet van de guerrilla’s, brengt Pan’s Labyrinth ons naar de meest onschuldige fantasieën van dit meisje.

Del Toro slaagt erin ons te hypnotiseren met zijn esthetische waarneming en onderwereld. In deze film zien we veel fantasie en realiteit, sprookjes en ellende, maar bovenal ook een hele hoop ongehoorzaamheid.

Waarom Ofelia?

De naam ‘Ofelia’ doet velen van ons gelijk denken aan het verhaal van Shakespeare, Hamlet. In Hamlet is Ophelia de dochter van Polonius en de zus van Laertes. Ze is de verloofde van prins Hamlet.

Ophelia wordt gek na de dood van haar vader omdat Hamlet hem per ongeluk heeft vermoord. Haar waanzin verandert haar in een kinderachtig, onschuldig en tragisch personage.

Ophelia’s dood, die nooit op het podium te zien is, wordt verteld door Gertrude, de moeder van Hamlet. Veel critici beschouwen het als een van de meest poëtische sterfgevallen aller tijden. Ophelia is een vrouw die vernietigd wordt door de liefde.

Ze heeft als inspiratie gediend voor ontelbaar veel romantische schilderijen omdat ze vrouwelijkheid, onschuld, liefde en de dood vertegenwoordigt. Het verhaal van haar dood is bijna magisch.

De Ophelia van Shakespeare lijkt in de gewone wereld onderdanig en gehoorzaam. Wanneer ze echter haar verstand verliest, begint deze onderwerping te verdwijnen. Hierdoor associëren we het beeld van Ophelia’s dood met iets mystieks.

De naamkeuzes in Pan’s Labyrinth zijn niet toevallig. Juist integendeel, del Toro koos voor deze namen zodat de kijkers gelijk zouden denken aan het personage van Shakespeare. Zo ook kunnen we bepaalde overeenkomsten zien tussen Carmen, Ofelia’s moeder, en koningin Gertrude.

Het zijn namelijk allebei weduwen die met slechteriken trouwen. Carmen trouwde met Captain Vidal, een soldaat. Hij onderneemt allerlei operaties met als doel alle sporen van de Republikeinse guerrilla’s te vernietigen.

Vrouwelijkheid in Pan’s Labyrinth

De vrouwen in Pan’s Labyrinth hebben zeer ongunstige posities. Carmen vertegenwoordigt de waarden van traditionele vrouwen. Ze onderwerpt zich aan mannen. Mercedes, de huishoudelijke medewerker in dienst van Vidal, daagt deze waarden juist uit.

Hoewel ze loyaal lijkt te zijn aan de kapitein, probeert ze achter iedereens rug om de guerrilla’s stiekem juist te helpen. Het verhaal van Ofelia loopt parallel met dat van Mercedes. Ze is de heldin van haar eigen verhaal, zij draagt namelijk de verantwoordelijkheid om welvaart te brengen naar de onderwereld.

Del Toro probeerde het patriarchaat af te schilderen als iets negatiefs. Tegelijkertijd verhief hij de vrouwelijkheid. In de onderwereld is er geen zon. Alleen de maan schijnt daar. Dit symbool heeft allerlei vrouwelijke connotaties vanwege de relatie die de maan heeft tot de menstruatiecyclus en het moederschap.

In de menselijke wereld, daarentegen, verblindt de zon de prinses, waardoor ze haar verleden vergeet. De zon staat voor mannelijkheid en heeft een negatieve connotatie.

Mandragorawortel is ook een prominent symbool in de film. Dit is een plant met wortels die sterk op een menselijke figuur lijken. Ofelia gebruikt de mandragorawortel om haar moeder te helpen bij de bevalling. Ze legt het namelijk in een kom met melk, wat moederschap vertegenwoordigt.

Kapitein Vidal is de grote schurk van dit verhaal en belichaamt alle patriarchale waarden. Ofelia vertegenwoordigt zijn tegenstander. We zien twee verhalen in twee werelden.

In deze zin vertegenwoordigt de onderwereld de onschuld en de vrouwelijkheid van een meisje. De echte wereld, daarentegen, is juist zeer vijandig. In de echte wereld vinden we de pijn van oorlog. Deze echte wereld wordt geassocieerd met mannelijkheid.

Symboliek

Tijdens het begin van de landbouwperiode van de menselijke geschiedenis, zagen sommige stammen, zoals de Bosjesmannen, de onderwereld als een plaats die verbonden was met de overgang tussen leven en dood.

Met andere woorden, het was iets magisch. Veel van hun verhalen vertellen over meisjes die naar de onderwereld gaan en dingen meemaken die hen in vrouwen veranderen. Ze verliezen hun onschuld en veranderen.

In deze versies van de onderwereld komen vaak dierlijke karakters met menselijke kenmerken voor. Ook is er vaak sprake van uitdagingen, verleidingen en meestal een gids die niet altijd volledig betrouwbaar is. Deze verhalen zijn didactisch en parabolisch. We kunnen dit ook allemaal terugzien in Pan’s Labyrinth.

De faun vertegenwoordigt natuurlijke dingen. Hij is een link tussen de twee werelden. Hij is echter ook niet geheel te vertrouwen. Het labyrint is een zoektocht naar de waarheid, maar het vertegenwoordigt ook gevaar.

De boom en het bloed worden geassocieerd met het leven, en de bleke man vertegenwoordigt de onderdrukking en macht van de echte wereld. De tijd lijkt te zijn gekoppeld aan Vidal, aangezien hij altijd zijn klok wil controleren. We kunnen dit associëren met de God Chronos.

Het getal drie verschijnt constant in de film (Ofelia’s drie uitdagingen, drie feeën, etc.). Dit getal stond in de klassieke mythologie voor goddelijkheid. In het christendom wordt het geassocieerd met de heilige drie-eenheid. Dit is hoe del Toro een universum construeert dat perfect en goddelijk is.

De boodschap die de film uitdraagt

Zoals uit alle mythen, kunnen we ook uit Pan’s Labyrinth een les trekken. Del Toro wilde een realiteit creëren waarin er maar één manier van denken was. Het is een realiteit waarin ongehoorzaamheid een plicht wordt.

Dit is waar personages zoals Mercedes, de dokter en de guerrillastrijders hun rol spelen. Ondanks de onderdrukking besluiten ze ongehoorzaam te zijn. Ongehoorzaamheid heeft echter twee kanten.

Enerzijds kan het leiden tot fouten, zoals wanneer Ofelia in de verleiding komt om een ​​van de vruchten aan de tafel van de bleke man te proeven. Anderzijds leidt het echter ook tot goede dingen, zoals wanneer ze de feeën niet gehoorzaamt.

De personages vertegenwoordigen een realiteit. Er zijn echter geen neutrale karakters: ze zijn allemaal goed of slecht. Del Toro neemt een volledig subjectieve houding aan. Hij is niet onbevooroordeeld. Hij staat overduidelijk aan de kant van het verzet en ondersteunt de guerrilla’s en alle personages die ongehoorzaam zijn.

De film eindigt zonder ons een laatste uitleg te geven. Was het avontuur van Ofelia echt of was het slechts een product van haar verbeelding?