Optografie: de macabere 19e-eeuwse wetenschap
De 19e eeuw was een van de interessantste periodes van de hedendaagse geschiedenis. Sociale bewegingen, industrialisatie, toegenomen schoolbezoek en wetenschappelijke vooruitgang hebben geleid tot veel innovaties en veranderingen. Diezelfde combinatie gaf ook aanleiding tot veel vreemde overtuigingen en wetenschappelijke experimenten, waaronder optografie.
De mensen in die tijd hadden een enthousiaste interesse in het hiernamaals, de romans van Sherlock Holmes en Jack de Ripper. Deze laatste was een van de meest beruchte seriemoordenaars aller tijden. Het is dus niet verwonderlijk dat deze periode enkele onconventionele forensische methoden heeft opgeleverd.
Een van de beroemdste en meest controversiële was om gruwelijke misdaden op te lossen op de meest ‘moderne’ manier: door de laatste beelden van het netvlies van het oog van het slachtoffer te halen.
Hoewel dit idee nu behoorlijk absurd lijkt, moet je er rekening mee houden dat de samenleving aan het eind van de 19e eeuw een grote fascinatie voor fotografie had. Mensen vonden het iets exotisch, mysterieus en zelfs magisch.
In die context is het daarom niet verwonderlijk dat sommige enthousiaste specialisten besloten een op fotografie gebaseerde wetenschap te creëren.
Wat is optografie?
Het woord optografie komt van twee Griekse termen: opto (van zicht) en grapho (schrijven). Academici aan de Universiteit van Heidelberg in het zuidwesten van Duitsland waren de eersten die de term in 1877 gebruikten.
Een professor in de fysiologie, Wilhelm Friedrich Kühne, was de eerste die de term bedacht. Een originele theorie van zijn college Franz Christian Boll wekte zijn eerste interesse in dit onderwerp. De fysioloog argumenteerde namelijk dat er een pigment in het netvlies zat dat in de zon vervaagde en in het donker weer opdook.
Deze ontdekking opende vervolgens de deur naar een nieuwe wereld van hypothesen en theorieën die beloofden een revolutie teweeg te brengen in de forensische wetenschap. Kühne was er namelijk van overtuigd dat optografie zou helpen om de identiteit van een moordenaar te onthullen door eenvoudig het netvlies van het slachtoffer te analyseren.
Het laatste beeld dat op het netvlies is vastgelegd, zou de aanwijzing opleveren die rechercheurs nodig hadden om de crimineel te vinden. Het enige wat ze hoefden te doen was het netvlies eraf te halen en dat laatste beeld in de juiste chemicaliën op te slaan.
Monnik Christopher Schiener was eigenlijk de eerste persoon die meer dan honderd jaar eerder een optogram (de naam die artsen aan de afbeeldingen gaven) analyseerde.
De monnik ontleedde een kikker, toen hij het laatste beeld ontdekte voordat het dier stierf, ‘opgenomen’ door het netvlies van de kikker. Deze ontdekking had een grote impact op de monnik en vormde de basis voor deze controversiële praktijk.
De wreedheid van innovatie
Hoewel de bedoelingen van Kühne misschien goed waren geweest, waren zijn methoden dat niet. Hij gebruikte namelijk enkele moreel twijfelachtige, wrede en nogal macabere technieken voor zijn onderzoek. Kühne leek echter geen enkele twijfel te hebben aan zijn werk. Optografie zou immers de wereld veranderen!
Kühne gebruikte kleine kikkers en konijnen voor zijn experimenten. Hij dwong ze om langdurig naar extreem felle lichten te kijken. Vervolgens onthoofde hij hen. Hij verwijderde daarna snel hun ogen en plaatste deze in een donkere, gesloten ruimte. Daar sneed hij hun netvlies uit en herstelde hij het beroemde pigment in een chemische oplossing om het zo te bewaren.
”Wetenschap lost nooit een probleem op zonder er nog tien te creëren.”
Deze wreedheden zouden niet zo gewoon zijn geweest als de experimenten niet min of meer succesvol waren geweest. Kühne voerde zijn beroemdste experiment uit op een konijn. Vermoedelijk was hij in staat om het laatste beeld van het dier van een raam perfect vast te leggen.
Kühne doodde talloze dieren voor zijn optografie-experimenten. Vandaag de dag zouden mensen zich snel tegen dit soort acties uitspreken. Destijds vonden er echter zoveel belangrijke innovaties plaats in de geneeskunde en biologie dat maar weinig mensen nadachten over dierenmishandeling en lijden.
Menselijke subjecten
In 1880 kon Kühne zijn grootste droom in vervulling laten gaan. Beulen in een plaatselijke gevangenis onthoofden een gevangene die ervan werd beschuldigd een hele familie te hebben vermoord. Hierdoor kon Kühne voor het eerst met menselijk netvlies experimenteren.
Kühne beweerde dat het resultaat van de pigmentanalyse een beeld van de valbijl van de guillotine onthulde. Sommige van zijn tijdgenoten verwierpen zijn bewering. Ze suggereerden dat het een ander beeld zou kunnen zijn. Zijn suggestie won uiteindelijk echter.
Een jaar later publiceerde Kühne een boek met de naam Observations for Anatomy and Physiology of the Retina (Observaties van de anatomie en fysiologie van het netvlies). Daarin betoogde hij dat zijn experimenten succesvol waren. Helaas voor Kühne is er geen wetenschappelijk bewijs om zijn beweringen te ondersteunen.
De evolutie van optografie
Uiteindelijk leidde het gebrek aan ondersteunend bewijs ertoe dat forensische wetenschappers en de politie stopten met proberen om optografie te gebruiken om misdaden op te lossen. Dat weerhield de theorie er echter niet van om een stadslegende te worden die jarenlang tot de collectieve verbeelding sprak.
De mythe van optografie heeft talloze boeken, films en tv-shows geïnspireerd. Beroemde schrijvers zoals Rudyard Kipling en Jules Verne namen deze ideeën op in hun verhalen, evenals enkele bekende tv-series zoals Dr. Who.
Mensen zijn gefascineerd door het macabere en kunnen deze ‘guilty pleasure’ niet weerstaan. We zijn echter verantwoordelijk voor het gebruik van onze vaardigheden op een verstandige en beschaafde manier.
De toekomstige verantwoordelijkheid voor wetenschappelijke bevindingen ligt immers in onze handen. De wetenschap heeft nog steeds veel geheimen en niets zal de mens stoppen om deze geheimen te ontdekken.