Ook jij kent waarschijnlijk een psychopaat

Sommigen plegen massamoorden, anderen zijn seriemoordenaars. Sommigen zijn je buurman, vriend, partner of burgemeester, en misschien doen ze nooit iets verachtelijks in het openbaar, maar achter de schermen doen zij dit wel. Of ze dit nu doen door komplotten te smeden, te bespotten, onverschillig te zijn, hun verantwoordelijkheid te ontwijken, of de prestaties van anderen te minimaliseren, ze proberen zichzelf voortdurend te laten gelden.

Dit is wat je een psychopaat kunt noemen, en hoewel het moeilijk te geloven is, zijn ze overal. Sommigen passen in het klassieke profiel van de psychopaat (dieren mishandelen in de jeugd etc.), en anderen zullen jouw hypotheekadviseur zijn bij je bank. Sommigen worden meesterlijk op het grote scherm afgebeeld, zoals Anthony Hopkins als Hannibal Lecter in The Silence of the Lambs, en anderen zullen net zo meesterlijk handelen achter de schermen.

Psychopaten kunnen volledig onopgemerkt blijven in maatschappijen als die van ons, maatschappijen waarin agressie, individualisme, egocentrisme, valse charme, en onverschilligheid of hardheid ten opzichte van andere mensen sociaal goedgekeurde gedragingen zijn die leiden tot succes. Dus als je jezelf tegen ze wenst te beschermen, is leren hoe je ze kunt herkennen het eerste wat je moet doen.

Wat is een psychopaat?

Auteurs zoals Hervey Cleckley, Cooke en Michie, Robert Hare, en Blackburn hebben gepoogd om de belangrijkste kenmerken van psychopaten op een rijtje te zetten, iets waar we hieronder dieper op zullen ingaan.

Samengevat stelt al hun onderzoek, zowel als recenter onderzoek, dat sommige mensen een aanleg hebben voor psychopathie. Deze neiging wordt gemotiveerd door het zenuwstelsel. Bij psychopaten zijn de prefrontale kwab en de amygdala minder goed in staat om emotionele aanwijzingen te interpreteren en beslissingen te nemen die het welzijn van de persoon zelf en anderen in beschouwing nemen.

Iemands omgeving kan antisociale gewoonten en overtuigingen bevorderen, wat deze aangeboren kwaliteiten tot leven brengt. Dit toont aan dat zelfs wanneer iemand een biologische aanleg heeft, het zeer onwaarschijnlijk is dat hij deze neiging ook zal ontwikkelen wanneer hij wordt opgevoed in een omgeving die waarden respecteert en naleeft en waarin succes niet gebaseerd is op uiterlijk, geweld, manipulatie en valse principes. Hij zou het zelfs kunnen omkeren.

Er zijn ook psychopaten die zichzelf maken tot wat ze zijn. Dat wil zeggen, ze hebben geen genetische aanleg, maar ontwikkelen uiteindelijk psychopathische kenmerken doordat zij leven in een sterk verstoorde omgeving. En dan zijn er nog de meer sceptische, pessimistische theorieën die stellen dat psychopathie zich begint te ontwikkelen tussen het derde en vijfde levensjaar, en dat de omgeving hier niet zo een sterke invloed op heeft.

Kenmerken van een psychopaat

Geschat wordt dat één of twee procent van de bevolking een volledige psychopaat is. De verhouding van mannen en vrouwen is vijf op één. We treffen ze voornamelijk aan in het criminele circuit, maar ook in de maatschappij zijn ze behoorlijk geïntegreerd, dit vooral in beroepen die gebaseerd zijn op uiterlijke schijn en nep gedoe, denk aan de politiek, de zakenwereld, of grote spirituele bewegingen waarvan de interesses puur en alleen economisch zijn.

Naar de buitenwereld toe zijn ze vaak charmant en komen ze behoorlijk intelligent over. Volgens verschillende auteurs zijn er verschillende classificaties van psychopathie:

Diagnostische criteria volgens Cleckley

Cleckley geeft de volgende diagnostische criteria voor psychopathie:

• Oppervlakkige charme en opvallende intelligentie
• Afwezigheid van hallucinaties of andere tekenen van irrationele gedachten
• Afwezigheid van angst of andere neurotische symptomen
• Onbetrouwbare vibe
• Leugenachtig gedrag of onoprechtheid
• Niet in staat om spijt of schaamte te voelen
• Antisociaal gedrag zonder rechtvaardige motieven
• Slecht beoordelingsvermogen en niet in staat om te leren uit ervaringen
• Pathologisch egocentrisme en een onvermogen om lief te hebben
• Afwezigheid van diepe en blijvende emoties
• Specifiek verlies van intuïtie
• Ongevoeligheid in gewone interpersoonlijke relaties
• Overdreven of vulgair gedrag onder invloed van alcohol, of soms ook zonder
• Geen geschiedenis van echte zelfmoordpogingen
• Onpersoonlijk, triviaal en onstabiel seksleven
• Het ontbreken van een levensplan

Kenmerken van een psychopaat volgens Robert Hare

Psycholoog en onderzoeker Robert Hare zet de volgende psychopathologische kenmerken op een rijtje:

• Welbespraaktheid en oppervlakkige charme
• Egocentrisme
• Voortdurende behoefte aan stimuli, snel verveeld
• Pathologisch liegen
• Sluw en manipulatief gedrag
• Ontbreken aan schuldgevoel
• Ontbreken aan emotionele diepgang
• Wreed, kil, gebrek aan empathie
• Parasitaire levensstijl
• Gebrek aan controle over het eigen gedrag
• Seksuele losbandigheid
• Geschiedenis van gedragsproblemen sinds de (vroege) jeugd
• Gebrek aan realistische doelen op lange termijn
• Impulsieve houding
• Onverantwoordelijk gedrag
• Pathologisch onvermogen om verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen gedrag
• Meerdere korte relaties
• Jeugdcriminaliteit
• Schending van voorwaardelijke invrijheidstelling of proeftijd
• Crimineel gedrag

Kenmerken van psychopathie volgens Blackburn

Blackburn definieert vier subtypen psychopaten:

• Primaire psychopaten (P: impulsief, agressief, vijandig, extravert, zelfverzekerd, niet angstig). In deze groep vind je voornamelijk mensen met een narcistische of histrionische stoornis en antisociale mensen.
• Secundaire psychopaten (S: vijandig, impulsief, agressief, sociaal angstig, sociaal geïsoleerd, humeurig, laag gevoel van eigenwaarde). In deze categorie vind je antisociale, vermijdende, schizoïde, afhankelijke en paranoïde mensen.
• Beheersende psychopaten (C: defensief, beheersend, sociaal, niet angstig). Deze groep vertoont minder tekenen van persoonlijkheidsstoornissen.
• Geremde psychopaten (I: timide, geïsoleerd, beheersend, gematigd angstig, laag gevoel van eigenwaarde). Hier vind je schizoïde, schizotypische en passief-agressieve mensen, maar ze scoren laag op anti-socialiteit.

Psychopaten volgens Cooke en Michie

Cooke en Michie geloven dat psychopaten de volgende kenmerken vertonen:

• Arrogantie, interpersoonlijke manipulatie
• Affectieve indifferentie
• Impulsief, onverantwoordelijk gedrag

Hoe herken en bescherm je jezelf tegen een psychopaat

Als één of meer psychopaten jou verbaal, fysiek of seksueel zouden lastigvallen, zij het alleen of in een groep, is er helaas weinig dat je kunt doen om jezelf te beschermen. Het is triest, maar er zijn wel meer dan één, twee, of drie gevallen bekend van groepsverkrachtingen waarbij het slachtoffer niets had kunnen doen om zichzelf te verdedigen.

In deze gevallen hebben we het over een psychopathische groepsmentaliteit, die vaak vergroot wordt door drugs en alcohol. Ze begaan niet alleen een wrede gewelddadige daad, maar hun handelen laat hen achteraf volledig koud en ze kunnen zelfs grapjes maken over wat er gebeurd is.

Er zijn echter situaties waarin je een psychopaat kunt herkennen en jezelf van hem kunt verwijderen, of dit nu op het werk is, aan het begin van een emotionele relatie of in een presidentiële campagne.

De sleutel is om je bewust te worden van hun uitvoerige manipulatie door een simpele strategie toe te passen: bewijzen dat niets van wat ze zeggen overeenkomt met wat ze doen, dat ze onverschillig zijn ten opzichte van het lijden van andere mensen, dat hun emotionele relaties beschadigd zijn ook al willen ze het graag anders doen lijken, en dat ze koud en egoïstisch zijn.

Zeven soorten giftige persoonlijkheden