Zeven onthullende citaten van Fernando Pessoa

Fernando Pessoa is één van de grootste dichters aller tijden. Hij werd geboren in Portugal en leefde aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Voor sommigen is hij een van de meest raadselachtige figuren in de literatuur. Anderen vinden hem een tovenaar die in de diepten van de menselijke ziel dook en enkele verzen vol van intelligentie en wijsheid heeft nagelaten.

Een van de meest mysterieuze aspecten van Pessoa was zijn dwangmatig gebruik van heteroniemen. Dit waren denkbeeldige personages die de rol speelden van auteurs van zijn werk. Dit zijn enkele van de bekendste: Alberto Caeiro, Alvara de Campos, Bernardo Soares en Ricardo Reis. Hij publiceerde zelf recensies over deze hypothetische auteurs, die niemand anders waren dan hijzelf.

Het interessantste is dat deze heteroniemen niet alleen pseudoniemen waren. Want elk heteroniem had zijn eigen persoonlijkheid, karakter en stijl. Wie zijn werk bestudeerd heeft, vraagt zich soms zelfs af of Fernando Pessoa eigenlijk wel zijn ware identiteit was. Maar hoe het ook zij, hij heeft ons een uitzonderlijk werk nagelaten. Nu lichten we zeven van zijn meest gedenkwaardige citaten toe. We nodigen je uit om even stil te staan bij deze uitspraken en erover na te denken.

Het onbewuste – een terugkerend thema bij Fernando Pessoa

De inhoud van het werk van Fernando Pessoa is erg filosofisch. Zijn overdenkingen zijn scherpe inzichten in de logica van ons bestaan. In het volgende citaat toont hij bijvoorbeeld de tegenstrijdigheid van tegelijkertijd denken en niet denken. “Je bewust zijn van het onbewuste van het leven is de oudste plicht van de menselijke intelligentie.”

Dit is een opmerkelijk citaat omdat het een interessante tegenstelling blootlegt. Want het is door middel van intelligentie en bewustzijn dat we het bestaan van het onbewuste ontdekken. Het onbewuste is onbereikbaar aangezien het onbewust is. Het heeft dus geen volledige toegang tot de rede. En op die manier leren we dus alleen kennen wat we voordien over het hoofd gezien hebben.

Fernando Pessoa over hoe we de wereld rond ons moeten waarnemen

Een blik bepaalt identiteit. Maar tegelijkertijd bepaalt identiteit de blik. Beide realiteiten zijn dus altijd samen. Dat wordt in een van zijn prachtigste zinnen weergegeven. “Mijn grootte hangt af van waarnaar ik kijk, niet van mijn eigen lichamelijke afmetingen.”

Dit betekent dat hoe wijder het perspectief, hoe groter de persoon die aan het kijken is. Het tegenovergestelde is ook waar – wie een beperkt zicht heeft, is overrompeld door eenzaamheid. In figuurlijke zin bepaalt hoogte onze manier om de realiteit te zien.

Ken jezelf en denk

Pessoa vocht altijd tegen zijn gedachten. Deze strijd kan ons bevrijden, maar het kan ons ook gevangen houden. Het verschaft ons de vreugde van het begrijpen, maar tegelijkertijd neemt het de frisheid van het leven weg. De dichter erkent dit feit in het volgende citaat. “Niet weten over jezelf is leven.  Onze slechte kanten overpeinzen is denken.”

Wat hij ons probeert te zeggen, is dat de meest oprechte dingen in het leven gewoon geleefd worden. Dit is ware overvloed. Anderzijds is de hele tijd alleen maar denken een begrensde oefening. Het leidt alleen maar tot gedeeltelijke resultaten en berooft ons van de mogelijkheid ons bestaan ten volle te ervaren. Het leven is sterker dan de gedachte.

Wat is liefde eigenlijk?

Pessoa omschrijft de liefde als gedachten creëren met onze verbeelding. Dit zien we in het volgende citaat. “We houden nooit van iemand: we houden alleen van het idee iemand te hebben. Het enige waarvan we houden, is ons eigen idee van de liefde, we houden alleen van onszelf.”

Uiteindelijk denkt hij dat liefde een egoïstische projectie is. In de andere persoon zien we wat we willen zien of nodig hebben. We zien nooit hoe hij er werkelijk uitziet. Nooit leren we anderen echt kennen. Het enige wat we doen, is van de liefde een begrip maken. En op dat concept worden we verliefd.

Een uitzondering waarvoor er geen norm bestaat

Voor Pessoa is elk individu een onbegrensde werkelijkheid. Hij beweert dat we geen veralgemeningen kunnen maken die voor elke persoon gelden. Daarom schreef hij de volgende woorden. “Er zijn geen regels. Alle mensen zijn uitzonderingen op een regel die niet bestaat.”

De ontkenning van een gemeenschappelijke norm voor menselijke wezens betekent een verheerlijking van de individuele bijzonderheid. Hoewel het misschien lijkt alsof we gemeenschappelijke eigenschappen en kenmerken hebben, is iedere persoon een andere en unieke wereld. Dit betekent dus dat het onmogelijk is een regel op te stellen die op iedereen van toepassing is.

Succes en zijn geheimen

Voor deze beroemde Portugese dichter is succes iets dat we moeten opbouwen. “Succes is succesvol zijn, niet de voorwaarden voor succes bezitten. Elk groot stuk land bezit de voorwaarden om een paleis te bouwen, maar waar zal het paleis zijn als ze het daar niet bouwen?”

Met deze prachtige zin zwakt Fernando Pessoa het idee af dat talent jouw potentieel is. Het zijn niet de deugden of competenties die je moet vertonen, die je talent bepalen. Maar het is eerder wat je doet dat jouw competenties en wat echt telt, bepaalt.

De dood, een eeuwig thema

Toen hij over de dood sprak, zei Pessoa, “Wanneer ik een overleden persoon zie, dan lijkt het mij een afreis. Het lichaam geeft mij de indruk van een achtergelaten kostuum. Iemand is afgereisd en hoefde niet langer dat unieke kledingstuk te dragen dat hij gedragen had.”  In deze mooie zin heeft hij het over het lichaam als slechts een facade van wie we werkelijk zijn. In de dood heeft iemands aanwezigheid ons verlaten. Het dode lichaam vertegenwoordigt niet langer die persoon. De persoon die sterft, is er gewoon niet meer.

Fernando Pessoa is één van die dichters die je na het lezen van zijn werk nooit meer vergeet. Zijn poëzie verenigt een uitzonderlijke gevoeligheid met een bewonderenswaardige helderheid. In zijn verzen en in de regels die hij geschreven heeft, vinden we prachtige onthullingen die onze overtuigingen echt dooreen kunnen schudden.