Onbewust narcisme in de relaties tussen ouders en kinderen

We beschouwen narcisme als de liefde voor zichzelf en de voortdurende zoektocht naar voldoening als gevolg van bewondering. Onbewust narcisme is ook in ouderlijke relaties aanwezig. De ouders projecteren dan een enorme drang om te leven en lief te hebben op hun kinderen.

Vaak wordt deze aandrang echter in meerdere of mindere mate beïnvloed door hun verlangens. Het kleurt de relatie met een vorm van narcisme die niet gekenmerkt is door eigendunk. Toch is er nog steeds sprake van een smachtend verlangen of van verwachtingen.

De literatuur en de theorie behandelen meer de manier waarop kinderen met hun ouders omgaan dan de omgekeerde relatie.  Het is dus moeilijk om in de literatuur duidelijke verwijzingen te vinden naar hoe narcisme in ouderlijke relaties aanwezig is.

In dit geval betekent narcisme de manier waarop de ouders iets buiten hen beschouwen als van zichzelf of de eigenschappen van hun kinderen als die van zichzelf zien.

Onbewust narcisme en projectie

Freud was de eerste die interesse in dit fenomeen toonde. Hij ontwierp een theorie waarin hij het bestaan omschreef van de neiging om aan het kind alle volmaaktheden toe te schrijven. (We moeten er echter op wijzen dat hij het alleen gehad heeft over de manier waarop de ouders relaties met hun kinderen vormden).

We nemen dit in het begin van de ouderlijke relaties waar wanneer de baby de majesteit wordt.

Het fenomeen “Zijne majesteit, de Baby” is een manier om bij de volwassenen de voorrechten te vernieuwen waarvan zij zich inbeelden dat ze die als kind hadden en die ze moesten achterlaten.

We stellen dan vast hoe ouders hun kinderen overdreven voorrechten geven en hen verwennen. Ze aanbidden hun eigenschappen. Bovendien eisen ze dan ook dat de ontwikkeling van hun kind verloopt volgens hun masterplan.

Uiteindelijk projecteren vele ouders “hun ideale zelf” op hun kinderen. Ze maken dan van hun kinderen een “geperfectioneerde en volmaakte” versie. Het is die versie waarvan de ouders denken dat zij die waren of die ze graag geweest zouden zijn.

In deze zin projecteren de ouders hun ideale zelf op hun kind. Ze maken het kind dus verantwoordelijk voor de frustraties en de diepste verlangens van het ego van de ouders.

Wanneer we over onbewust narcisme en projectie praten, dan wordt de liefde van een ouder eigenlijk meer een liefde voor zichzelf. Het is een liefde voor hoe zij geloven dat ze als kind waren of hoe ze wilden zijn. Dit is ook een manier om deze liefdesrelatie te ontvouwen.

Hoe bouwt onbewust narcisme zich op?

Beroepskrachten die te maken hebben met het gebied van de relaties tussen ouders en kinderen, kunnen vanuit hun klinische ervaring dieper ingaan op onbewust narcisme.

Het is een vorm van narcisme die in dit soort relaties aanwezig kan zijn De psychoanalist Juan Manzano stelt dat er vier essentiële elementen zijn die de constructie van dit ouderlijk onbewust narcisme opbouwen:

1. Projectie van de ouders op het kind

De ouder projecteert de eigen kenmerken die hij bezat als kind of die hij wou hebben als kind. Die eigenschappen hebben ze niet langer of het zijn aspecten die ze volgens hun gevoel misten. De vader of de moeder projecteert ze dan op hun kind.

Zij willen namelijk niet dat hun zoon of dochter mist wat zijn verlangden of wensten. In hun kinderen zien ze ook de volmaakte voorstelling van hun ideale zelf. Het is mogelijk dat deze projectie grotendeels onbewust is. Het kan ook dat de ouder nooit uitdrukkelijk nadenkt over zijn gedrag.

2. Complementaire identificatie van ouders

De vader of de moeder zal de zoon of de dochter zien als een een deel van zichzelf. Afhankelijk van wie de ouder is, kan het ook gebeuren dat ze het kind in meerdere of mindere mate als een innerlijk voorwerp beschouwen.

We bedoelen hiermee dat de ouder zich op een bepaalde manier identificeert met het kind. Ze voelen dan een overdreven gevoel dat ze het kind bezitten. Dit verhindert het kind om zichzelf op te bouwen.

3. Een specifiek doel

We hebben het al vermeld. Het doel van deze projectie en van de complementaire identificatie is om bij iemand met een narcistische aard voldoening te realiseren. Er kan echter ook sprake zijn van andere doelen voor deze vorm van ouderlijk gedrag. Het kan bijvoorbeeld te maken hebben met de ontkenning van een verlies.

4. Een relationele dynamiek

De wisselwerking is gebaseerd op rollen die eerder toegeschreven zijn. Uiteindelijk zal het dus de verbeelding overtreffen. Dit betekent dat het de ontwikkeling van de relationele dynamiek met andere mensen en in het kind zelf vorm zal geven. In wezen creëert dit soort relatie een fictief profiel dat na verloop van tijd een werkelijkheid wordt.

In pathologische gevallen kunnen kinderen op verschillende manieren reageren. Soms nemen ze de rollen op die hen opgelegd werden. Ze creëren dan stoornissen die hen later zullen treffen. Het zal er later toe leiden dat ze in opstand komen omdat ze zich in de steek gelaten voelen.

Dit gevoel van verlatenheid is een gevolg van de eenvoudige reden dat de relatie tussen het kind en de ouder niet bestaat of beperkt is. In deze zin kan het kind het gevoel beginnen krijgen dat zijn verlangens niet van hem zijn maar door ouderlijke verwachtingen opgelegd.

Opmerking: De inhoud van dit artikel hebben we uit de voordracht van Juan Manzano “Narcistische scenario’s van het ouderschap.”