Morels Uitvinding, een prachtstuk over onsterfelijkheid
De angst om te sterven is een van de alleroudste angsten van het menselijk ras. Daartegenover staat een verlangen voor het eeuwige leven en de eeuwige liefde als onze grootste wens. Morels Uitvinding, geschreven door de Argentijnse auteur Adolfo Bioy Casares, combineert deze angsten en wensen.
Morels Uitvinding inspireerde ook een aantal films, toneelstukken en series. Dit zijn met name Spaanstalige vertolkingen geweest.
Denk hierbij aan een film uit 1961, genaamd El Año Pasado en Marienbad (‘Vorig Jaar in Marienbad), de bekende televisieserie Lost en de Argentijnse film Hombre Mirando al Sudeste (De Man die naar het Zuid-Oosten kijkt) uit 1986.
De invloed van Adolfo Bioy Casares
Dit is slechts een kleine greep uit een grote reeks. Het boek dat zelf in 1940 is gepubliceerd, speelde een belangrijke rol voor Spaanstaligen. Het opende namelijk de deur naar sciencefiction in Hispano-Amerika.
Bioy Casares was een auteur die erg bekend was in zijn thuisland, Argentinië. Hij was een vriend van Jorge Luis Borges, een bekend dichter uit Buenos Aires. Ook was hij getrouwd met een van de Ocampo zusjes, Silvina, die ook een bekend dichter was.
Hij omringde zichzelf met de beste auteurs uit zijn tijd. Dit deed hij tijdens een periode waarin verschillende literaire stromingen zich ontwikkelden in Buenos Aires. De vriendschap tussen Casares en Borges was zodanig sterk, dat Borges zelfs het voorwoord van Morels Uitvinding heeft geschreven!
Fictie en het dagelijks leven in Morels Uitvinding
We zouden kunnen zeggen dat Casares een vooruitstrevend man was. Dit door zijn unieke gave om dagelijkse elementen met sciencefiction te mengen. In zijn romans zien we hele realistische personages in een onrealistische omgeving.
In Morels Uitvinding zien we een hoofdpersoon, de vluchteling, die op een afgelegen eiland woont om de wet te ontvluchten. We krijgen noch zijn naam, noch zijn reden tot vluchten te weten. Hij wordt neergezet als een heel normaal persoon, met hele echte emoties.
Het eiland waarop hij woont is al jaren leeg. De gebouwen zijn oud en toe aan onderhoud. De vluchteling komt er al snel achter dat een aantal rare gedingen gebeuren op het eiland.
Een aantal indringers weten binnen te dringen en blijven hun eigen handelingen herhalen. Het lijkt er haast op dat de vluchteling onzichtbaar voor deze indringers is.
Faustine bevindt zich in deze groep indringers. Zij is een jonge vrouw waar de vluchteling uiteindelijk verliefd op wordt. Hij probeert meermaals met haar te praten, maar ze lijkt hem niet te zien. Het is net alsof hij niet bestaat.
De intrige van het boek
Ook zien we Morel, een wetenschapper die ook verliefd lijkt te zijn op de jonge Faustine. De vluchteling heeft zodoende ook een hekel aan Morel.
We komen er snel achter dat deze indringers enkel de achtergebleven afbeeldingen zijn van de mensen die zich voorheen op dit eiland bevonden. Morel ontwikkelde een machine die in staat was om al deze mensen en hun bewegingen op te nemen.
Het lukte hem om hun kern, hun verlangens, hun gedachten en al hun wezenlijkheid op te nemen. Op die manier zouden ze in staat zijn voor altijd een gelukkig leven te leiden in een herinnering die zij zich zelf niet zouden kunnen herinneren.
Misschien heb je wel gehoord van Frederich Nietzsche’s “eeuwige wederkeer.” Hierin gaat Nietzsche er van uit dat ons bestaan zich blijft herhalen in een continue cyclus terwijl energie en materie zich blijven transformeren.
Daar doet dit ons een beetje aan denken, alleen gaat het in Morels Uitvinding om de onafgebroken wederkeer van een enkele week.
“Ik ben niet meer levenloos, ik ben verliefd.”
-De vluchteling, Morels Uitvinding–
Doodsangst en onsterfelijkheid in fictie
De dood maakt vanaf onze geboorte een deel uit van ons. Elke dag, elke minuut en elke seconde van ons leven brengt ons een beetje dichterbij. Er ontstaat pas een probleem wanneer men een doodsangst ontwikkelt en de dood niet kan accepteren.
Om deze angst te overwinnen, hebben sommige religies en filosofische stromingen troostende concepten ontwikkeld. Er wordt een leven na de dood beloofd.
Denk bijvoorbeeld eerst eens aan het christendom. De overtuiging dat de mens een verbintenis tussen lichaam en ziel is, impliceert dat we onze levens op een bepaalde manier moeten leven om als goed persoon bestempeld te worden.
Alleen zo zouden we onze onsterfelijke ziel kunnen bevrijden en er met een gerust hart van kunnen uit gaan dat onze ziel vreedzaam en voor eeuwig zal doorleven, zelfs als ons lichaam dat niet doet. Andere religies, zoals het Boeddhisme, gaan uit van reïncarnatie.
Wat deze verhalen omtrent geloof ons laten zien is dat de mens al eeuwen op zoek is naar manieren om de dood te overwinnen. Religie probeert ons uit te leggen waarom we sterven. Ook probeert het de dood te accepteren en te hopen op een spiritueel leven nadat onze lichamen het begeven.
“Angst maakt je bijgelovig.”
-Adolfo Bioy Casares-
De beginsels van virtuele realiteit
Vaak wanneer we onsterfelijkheid in een fictieve wereld proberen te verwerken, denken we aan mythische wezens. Als je de trilogie van The Lord of the Rings kent, ben je vast bekend met de bijna engelachtige, onsterfelijke elven.
In Morels Uitvinding krijgen we echter te zien dat onsterfelijkheid, zowel echt als nep, een prijskaartje heeft. In dit boek creëert de wetenschapper Morel een machine die onze ziel onsterfelijk maakt. De prijs voor het lichaam is echter bijna onoverkomelijk.
Bioy Casares stelt ons bloot aan verschillende denkstukken door middel van cinematografie en nieuwe, hedendaagse technologie. Hij anticipeerde toentertijd (dus in de jaren ’40) al datgene wat wij nu kennen als virtuele realiteit.
Hij stelt andere manieren voor om onsterfelijk te worden. Het hoofdpersonage in Morels Uitvinding zoekt onsterfelijkheid vanaf begin af aan. Dit doet hij echter op een indirecte en onbewuste manier.
“Eeuwigheid is een van de zeldzame deugden van de literatuur.”
-Adolfo Bioy Casares-
Literatuur is in een zekere zin onsterfelijk. We brengen een auteur telkens weer tot leven elke keer dat we zijn boeken lezen. Literatuur zal uiteindelijk deel uit gaan maken van het schriftelijk nageslacht. Op die manier wordt het dan ook onsterfelijkheid op zijn eigen manier.
De hoofdrolspeler verhaalt deze gebeurtenissen op een dagboekachtige manier. Hij lijkt erop te hopen dat iemand het verhaal in de toekomst zal vinden. Door al deze dingen op papier te zetten, zou men kunnen stellen dat hij ook een soort onsterfelijkheid zoekt.
De idealisering van liefde in Morels Uitvinding
Zoals we eerder al zeiden, kunnen de indringers de vluchteling niet zien. Zijn bestaan wordt niet erkend. De vluchteling weigert echter te geloven dat ze hem niet kunnen zien.
In plaats daarvan gaat hij er van uit dat dit één grote samenzwering is, waarin iedereen erop uit is om hem te pakken. Hij weigert om niet te bestaan!
De indringers konden hem echter echt niet zien, simpelweg omdat deze “indringers” slechts een achtergebleven iets waren: een herinnering. Ze waren, in feite, een soort hologram.
De vluchteling kan deze onzichtbaarheid echter niet accepteren. Niemand op aarde zou zoiets accepteren. Niet bestaan, onzichtbaar zijn — dat voelt als een soort vorm van de dood voor de persoon die het ervaart. Het wordt niet geaccepteerd omdat het dus als “sterven” wordt ervaren.
“Het was niet alsof hij me niet had gehoord, alsof hij me niet had gezien; het was alsof de oren die ik had niet goed genoeg waren om te horen, alsof de ogen die ik had niet goed genoeg waren om te zien.”
-De Vluchteling, Morels Uitvinding–
Aan de andere kant verkent de roman ook liefde. Het gaat in op de idealisering hiervan en hoe deze liefde de vluchteling in leven houdt. Het is zijn enige uitweg, zijn enige verlangen.
Het feit is dat liefde net zo natuurlijk en menselijk is als de dood. Hetzelfde geldt voor de angst voor eenzaamheid die de vluchteling uit.
De vluchteling bedenkt uiteindelijk een aantal wrede plannen voor de indringers, ondanks wat het zou betekenen als hij ontdekt zou worden. Hij gelooft immers dat ze aan het samenzweren zijn om hem te verraden. Na een tijdje blijkt hij dit echter helemaal zo erg niet te vinden.
Dat komt omdat de vluchteling zo bang is voor eenzaamheid, wat een heel menselijk iets is. Voor diezelfde reden woekert er ook een grote hoeveelheid jaloezie binnenin hem.
Liefde en onsterfelijkheid
Hij realiseert zich echter ook hoe onlogisch al zijn gedachten zijn. Toch vindt hij het moeilijk om ze in te perken zoals de meeste anderen dat zouden doen in deze situatie. In dit geval staat liefde met name in verbinding het literaire onderwerp, “religio amoris.”
Hierin wordt het object van iemands liefde gezien als onbereikbaar, superieur en goddelijk.
Bovendien is het de liefde in dit verhaal dat iemand tot onsterfelijkheid zal leiden. Dit zal het beginpunt van alles zijn. Het zal Morels verlangen voor onsterfelijkheid — samen met Faustine — aanwakkeren. Ook is het de trigger voor datzelfde verlangen bij de vluchteling.
Casares, dankzij zijn passie voor cinematografie en zijn geweldige vermogen tot verhalen, neemt ons mee naar een wereld waar we bijna alles kunnen visualiseren. Zodoende is Morels Uitvinding ook zeker geschikt voor het grote doek.
Het stelt ons voor aan een personage die het spoor bijster raakt op verschillende momenten. Toch lukt het dit personage om alles wat hij op het eiland meemaakt, permanent vast te leggen. Hij blijft echter een heel menselijk personage. Daardoor kunnen we onszelf ook zo goed in hem herkennen.
“Dood is een geleefd leven. Leven is een dood die onderweg is.”
-Jorge Luis Borges-
Dit verhaal is zonder twijfel het lezen waard — en een open uitnodiging voor ons om eens goed na te denken.
