Moreel letsel: een uiterst schadelijk fenomeen

Mensen die je waarden aanvallen of er de draak mee steken, kunnen je ervan beschuldigen dat je te gevoelig bent. Maar morele schade is een vorm van agressie en niemand mag deze grens overschrijden. In feite kunnen de psychologische kosten bijzonder hoog zijn.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 september, 2022

Moreel letsel is een wond, een aanval van de omgeving op je systeem van overtuigingen, principes en waarden. Heb je een baan waarin je dingen moet doen die tegen je principes ingaan? Dat is een klap voor je moreel. Heb je een relatie waarin je partner je opvattingen boycot? Ook dat schaadt je moreel.

Moreel letsel is niet een onderwerp waar men veel over spreekt. Een groep die de neiging heeft onder deze bijzondere psychologische realiteit te lijden zijn gezondheidswerkers.

Dat komt omdat velen van hen zich in de positie bevinden dat ze voor belangrijke ethische dilemma’s komen te staan te midden van een gezondheidszorgsysteem dat hen vaak in de steek laat. In feite kunnen ze hun werk niet altijd doen zoals ze eigenlijk zouden willen.

Ziekenhuizen en gezondheidscentra vertonen veel tekortkomingen, waardoor de geboden zorg niet altijd toereikend is. Inderdaad, zelfs als dokters, verpleegsters of assistenten willen, kunnen ze niet altijd het beste van zichzelf geven. Dit veroorzaakt immens lijden.

Een onderzoek (Engelse link) van Antonio Ventriglio en collega’s beweerde dat het percentage artsen dat ervoor kiest zichzelf van het leven te beroven dubbel zo hoog is als dat van de algemene bevolking.

Dat komt omdat ze extreme geestelijke slijtage ondervinden en hun waardesystemen vernietigd raken. Het is niet verwonderlijk dat de gevolgen immens zijn. Deze bijtende vorm van verdriet en uitputting mag men niet verwaarlozen. Het bewijst dat moreel letsel ons kan vernietigen.

Moreel letsel

Als mensen zijn we niet wat we bezitten, we zijn alles waar we in geloven. Daarom voel je, wanneer je moraal beschadigd wordt, meer dan eenvoudige aanstoot of ergernis. In feite, wanneer de waarden die in je wezen geworteld zijn aangevallen of tegengesproken worden, breken de kern van je identiteit en je zelfbesef. Niets kan schadelijker zijn.

We leven vandaag echter allemaal in een toestand van voortdurende morele spanning die onze fundamentele principes en wat we als ethisch beschouwen volledig ondermijnt. Oorlog, in al zijn vormen, is bijvoorbeeld een aanslag op de moraal. Net als onrecht, discriminatie, gebrek aan vrijheid, enz.

Misschien weet je wat moreel letsel is, maar heb je er nog niet genoeg belang aan gehecht. Dat komt omdat je niet per se fysiek aangerand of beledigd hoeft te worden om je gekwetst te voelen. Contexten zoals werk, een relatie, of een gezinsomgeving kunnen ook dit soort kwetsuur veroorzaken. Daarom is het belangrijk naar jezelf te luisteren en te weten hoe je de gevolgen ervan kunt opmerken.

De symptomen en gevolgen

Als je voortdurend moreel letsel ervaart, veranderen je hersenen. Je begint de ervaring te interpreteren als een bedreiging die lijkt op fysieke agressie. Het is de schending van die morele pijlers die, voor jou, schijnbaar onbreekbaar waren, maar toch zijn ingestort. Hetzij door jezelf, hetzij door de invloed van derden.

Falen op je werk, een ernstige fout maken met iemand, iets doen dat tegen je waarden ingaat door druk van buitenaf, of in een gewelddadige relatie zitten breekt je. Het zijn aanslagen op je moraal die je op dezelfde manier ervaart als een lichamelijke aanval. De gevolgen zijn meestal als volgt:

• Emoties als schuldgevoel, zelfafschuw, schaamte, woede, woede, verdriet en angst verschijnen.
• Zelfverachting is een voortdurend en uiterst schadelijk gevoel.
• Je ervaart gevoelens van diepe ontgoocheling over instellingen, mensen, en jezelf.
• Je lijdt aan een existentiële crisis die vaak tot depressie leidt.
• Talloze psychosomatische effecten treden op. Bijvoorbeeld slapeloosheid, spierpijn, hoofdpijn, maag- en darmstoornissen, zwakte, uitputting, enz.

Genezing van de wond van moreel letsel

Als onze moraal langdurig gebombardeerd wordt, hebben we de neiging geblokkeerd te raken. In feite zijn onze emoties zo intens en pijnlijk dat we gevoelloos worden.

Dit gebeurde veel tijdens de pandemie. Veel medici kwamen in extreme situaties terecht, met nauwelijks middelen en volkomen overweldigd. Dit betekende dat hun patiënten niet goed behandeld konden worden, wat de medici diep trof.

Het ervaren trauma was (en is) immens. Hetzelfde gebeurt met mensen die met elke andere extreme werksituatie te maken hebben, ook met mensen die lijden onder schadelijke familie- of partnerbanden. Moreel letsel vervormt wie ze zijn en waar ze in geloven en dit verlamt hen.

Daarom is het goed om met somatische therapie te beginnen, die erop gericht is dat emoties die aan het lichaam vastzitten en die pijn en ziekte veroorzaken, uiteindelijk geëxternaliseerd en verbaliseerd worden. Ademhalings- en ontspanningstechnieken en bewegingen of strekkingen bereiken die verbinding en, uiteindelijk, een catharsis.

Later begint de gesprekstherapie. Daarin behandelt de therapeut de doorleefde ervaringen, de gedachten die ermee gepaard gaan, en de emoties die lijden veroorzaakt hebben.

Het helen van deze ervaringen kost tijd. Zelfcompassie en vergeving zullen een adequate reis naar bevrijding en welzijn vergemakkelijken.