De ingewikkelde dynamiek van gunsten

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

Mensen zeggen vaak dat we al snel vergeten wat anderen voor ons doen. De enige gunsten die we onthouden, zijn de gunsten waar we om hebben gevraagd en die ons niet werden gedaan. Het is alsof de wereld van gunsten een mijnenveld is, vol met voorwaarden en schulden om te betalen. En dat terwijl in werkelijkheid niets zo vrij, oprecht, nederig en altruïstisch zou moeten zijn als de eenvoudige daad van geven en ontvangen.

Nietzsche legde in een van zijn boeken uit dat er zoveel tot slaaf gemaakte zielen zijn die hun dank uitspreken voor gunsten dat ze hun hele leven lang stikken in de dankbaarheid. Dit is een relationele dynamiek die al net zo complex is als interessant. Vanuit een psychologisch oogpunt althans. Iets dat positief zou moeten zijn (een gunst doen of ontvangen of een compliment geven is meestal een teken van een goede relatie), leidt vaak genoeg tot iets ongemakkelijks wanneer verschillende factoren een rol spelen.

Sterker nog, we hebben dit allemaal op een of ander moment ervaren. Wanneer iemand je om een ​​gunst vraagt, klinken de alarmbellen bijna onmiddellijk. Het is iets dat automatisch gebeurt. In minder dan een seconde stel je jezelf een miljoen vragen. Is het iets serieus? Wat moet ik doen? Gaat dit tijd, geld of iets anders kosten? Zit ik in een ongemakkelijke situatie?

Terwijl je jezelf al deze vragen stelt, heeft je mond waarschijnlijk al gezegd, ‘natuurlijk, geen probleem.’ Dit geldt vooral als de persoon die de gunst vraagt ​​iemand is met wie je een hechte band hebt. In dat geval voel je je verplicht om de gunst te doen – groot of klein. Deze ingewikkelde situaties zijn een mix van emoties en druk. Vanwege de potentieel hoge persoonlijke kosten, is het beter om een ​​aantal dingen duidelijk voor ogen te hebben.

Zullen we hier even over nadenken?

De pijnlijke wereld van gunsten

We waarderen het allemaal als iemand ons een gunst doet. Dat wil zeggen, zolang we niet het gevoel hebben dat we diegene iets ‘verschuldigd’ zijn. Is dit wel het geval, dan ervaren we een ‘dreiging’. Geen ernstige dreiging, dat is duidelijk, maar het blijft een dreiging. Iets dergelijks gebeurde bijvoorbeeld tijdens de presidentsverkiezingen van 2008 in de Verenigde Staten. Het is een merkwaardige anekdote en de moeite waard om even op in te gaan.

Wanneer je een verkiezingscampagne organiseert en een kandidaat promoot, is de normale procedure om deze kandidaat zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Je prijst zijn ervaring, leiderschapskwaliteiten, prestaties of wetgevende verwachtingen. Tijdens de campagne van John McCain, maakte zijn staf echter een rampzalige fout.

Ze presenteerden McCain als een oorlogsheld. Hij bracht enorme offers voor zijn land als soldaat. Als krijgsgevangene werd hij gemarteld. Hij was dan ook iemand die ‘beloond’ moest worden. Omdat iedereen hem iets verschuldigd was.

Deze laatste zin maakte deel uit van bijna elke toespraak die ze hielden. Niemand in zijn adviesteam kon zien of begrijpen dat onze hersenen die zin automatisch opvatten als een dreiging. Niemand wil graag schulden hebben of onder druk staan. Als iemand je een gunst verleent, is het laatste wat je wilt dat diegene terugkomt en een pond vlees eist, zoals Shylock zei in De koopman van Venetië.

Eigenlijk ervaren we dit allemaal continu. Als iemand je een cadeau geeft, moet je het teruggeven. Als je wordt uitgenodigd voor een doop, huwelijk of communie, ben je meestal ‘verplicht’ om iets te geven dat net zo waardevol is als de uitnodiging. Dat kan geld zijn, of het kunnen geschenken zijn. Wat we in dit opzicht doen wordt voor een groot deel dan ook geconditioneerd door wat anderen voor ons doen, vaak zonder erom te vragen. We worden ook geconditioneerd door de kritiek die we krijgen als we iemand geen gunst willen doen.

Wat kun je doen tegen de giftige cyclus van gunsten?

Er hangt een bepaalde giftige lucht in de wereld van gunsten, en dan overdrijven we niet. De sociale psychologie herinnert ons aan de kenmerken van gunsten in een gezonde relatie. De meest positieve en bevredigende relaties zijn de relaties waarbij we gunsten doen en ontvangen zonder veeleisend te zijn of terug te vallen op chantage en manipulatie.

‘Gunsten doen’ is gebruikelijk in elke context, dit is een feit. Gunsten bevestigen de band die je vormt met je familie, partner, vrienden of collega’s. Toch horen we vaak die typische uitspraken als ‘ik zou het wel voor jou doen’ of ‘na alles wat we voor je hebben gedaan…’

Wat kun je doen als je met situaties wordt geconfronteerd die duidelijk giftig zijn? We raden je aan om na te denken over de volgende ideeën:

• Verleen geen gunst als je er iets voor terug verwacht of als je het eigenlijk niet wil. De dingen die je voor anderen doet, zouden uit het hart moeten komen. Doe ze niet omdat het moet. Doe het vrij en doe het omdat het je waarden en identiteit ondersteunt.
• Laat niemand iets voor je doen waarmee je niet hebt ingestemd of waar je niet om hebt gevraagd. Laat mensen je ook geen gunsten doen die je een ongemakkelijk gevoel bezorgen of die je duur komen te staan.
• Luister naar je innerlijke stem en je intuïtie. Wanneer iemand je om iets vraagt, vertelt je instinct je binnen enkele seconden of je het moet doen of niet.
• Als je nee zegt tegen een verzoek met een gerechtvaardigde en logische reden en de andere persoon reageert slecht, vraag jezelf dan af of de reactie oprecht is.

Tot slot…

Vergeet niet dat gunsten gratis moeten worden verleend. Het zijn uitingen van wederkerigheid op basis van oprecht vertrouwen. Ze zouden nooit gebaseerd mogen zijn op chantage. Bedenk ook dat de beste gunsten, de gunsten die je nooit vergeet, de gunsten zijn waar niemand je om vraagt. Hieruit blijkt dat je kunt anticiperen op de behoeften van andere mensen. Het laat zien dat je van ze houdt en dat je ze respecteert.