Het selectieve geheugen: waarom onthouden we sommige dingen en andere niet?

De psycholoog William James heeft ooit gezegd “Als we alles zouden onthouden,  zouden we even ziek zijn als wanneer we ons niets zouden herinneren”. Op een algemeen niveau werkt het geheugen selectief. Het onthoudt niet alle informatie op dezelfde manier, vandaar de term ‘ het selectieve geheugen’. Dit is de reden dat we bepaalde herinneringen heel diep in onze geest opbergen en ze perfect onthouden. Aan de andere kant zijn er ook zaken die we niet zo goed kunnen onthouden en gemakkelijk vergeten.

Dit alles toont aan dat het selectieve geheugen geen specifiek type geheugen is. Het is eerder het tegenovergestelde. Het volledige geheugenproces is selectief. Het is dus geen toeval dat we soms een gebeurtenis uit het verleden onthouden maar dan niet hetzelfde kunnen doen met een andere gebeurtenis. We zullen nu dieper ingaan op de fascinerende wereld van het selectieve geheugen.

Het geheugen is de basis van onze identiteit

Over het algemeen werkt het geheugen bij alle mensen op dezelfde manier. Dit is niet alleen zo wat betreft algemene kwesties. Maar het geldt ook met betrekking tot persoonlijke overtuigingen en autobiografische herinneringen die onze identiteit vormen. We zijn onze herinneringen.

Maar de identiteit is geen versie van alle gebeurtenissen waarbij we betrokken geweest zijn. We slaan niet alle dagen van ons leven op in gelijke hoeveelheden in een deel van onze hersenen. Dit geloven zou betekenen dat we ervan uitgaan dat ons geheugen een soort exacte opname is van wat we waargenomen hebben. Dit is onmogelijk omdat we alleen onthouden wat op een bepaalde manier betekenisvol voor ons was. Dit is ook de reden dat onze identiteit vol zit met een verzameling van herinneringen die ons selectieve geheugen voor ons uitkiest.

Waarom onthouden we sommige gebeurtenissen en andere niet?

Als we over onze herinneringen nadenken, dan komen we tot de vaststelling dat we bepaalde momenten tot in de kleinste details onthouden. Maar er zijn andere herinneringen, die niet zo helder lijken. En er zijn zelfs andere die ons het gevoel geven dat ze volledig uit ons geheugen geschrapt zijn. Hoe komt het dan dat we sommige gebeurtenissen onthouden en andere niet?

De voornaamste reden is dat om informatie op te slaan en te onthouden onze zintuigen die gegevens op een volmaakte manier moeten opvangen. Maar om dit te laten gebeuren moeten onze aandacht en onze waarneming op een optimaal niveau werken. Als ze dat niet doen, dan zullen we informatie “verliezen” over wat er gebeurd is. Herhaling is ook erg belangrijk zodat we deze herinneringen in onze geest kunnen bestendigen.

We vinden nog een reden in een fenomeen waarvan we allemaal op een bepaald punt in ons leven het slachtoffer worden. Dit fenomeen wordt cognitieve dissonantie genoemd. Dit is wat er gebeurt wanneer we twee tegengestelde meningen, houdingen of overtuigingen in onze geest in stand houden. Het is een erg onaangenaam gevoel. Bovendien is het verbonden met het selectieve geheugen. Om dit negatieve gevoel te verlichten zullen mensen vaak één van de twee meningen, houdingen of overtuigingen opzij zetten. Op die manier verwijderen ze het conflict.

Waarom onthoudt het geheugen de goede dingen?

We kunnen ons vaak schuldig voelen omdat we iets gedaan hebben dat inging tegen onze overtuigingen of gevoelens zoals bijvoorbeeld stoppen met een baan. Wat we hier dan doen, is het selectieve geheugen gebruiken om de situatie te vervormen totdat we onszelf overtuigen dat het echt de juiste beslissing was. We doen dit zelfs als we diep van binnen wensen dat we die beslissing niet genomen hadden. Door onze gedachten te vervormen zal na verloop van tijd de herinnering die we van die beslissing hebben volledig anders zijn.

Op die manier onthouden we sommige gebeurtenissen en andere niet. Want onze hersenen verwerpen vaak wat niet noodzakelijk is en bewaren wat echt van belang is. Als een vorm van bescherming onthoudt ons geheugen vaak de goede en de positieve dingen om de negatieve gebeurtenissen die ons pijn veroorzaken uit onze geest te verwijderen.

We kunnen duidelijk zien dat het de functie van het selectieve geheugen is om een selectie van onze herinneringen te maken. Het plaatst elke herinnering waar het hoort. Sommige herinneringen laat het verborgen in onze geest omdat het voelt dat ze voor ons niets bij te dragen hebben of dat ze niet echt van enig belang zijn. Maar andere herinneringen zet het op de eerste rij, voor het geval we ze nodig hebben.

Maar niet alles dat kwetst, kan vergeten worden. Soms blijven we iets onthouden om redenen die niet onmiddellijk duidelijk zijn. Maar de wetenschap heeft aangetoond dat het mogelijk is om onze geest te trainen en onaangename momenten te vergeten. Als we ze lang genoeg onderdrukken, dan zullen ze volledig uit ons geheugen verdwijnen.

Waarom is het selectieve geheugen nuttig?

Niet alles dat kwetst, kan op een magische manier verdwijnen. Zoals we al eerder gezegd hebben, heeft de wetenschap aangetoond dat het mogelijk is onze geest te trainen om onaangename momenten te vergeten.

De psycholoog Gerd Thomas Waldhauser van de universiteit van Lund in Zweden heeft hieromtrent een onderzoek uitgevoerd. Hij ontdekte dat we dankzij het selectieve geheugen onze geest kunnen trainen om moeilijke gebeurtenissen te vergeten. Het onderzoek bevestigt dat hoe langer we proberen om een herinnering te vergeten, hoe moeilijker het is om het te herstellen. Als we bijvoorbeeld jarenlang de pijn verbergen die we geleden hebben als gevolg van het verlies van een familielid, dan is het bijna onmogelijk om ons de woorden te herinneren die we op hun begrafenis gehoord hebben. Deze strategie is erg nuttig voor mensen met symptomen van een depressie of van een posttraumatische stressstoornis.

Soms is het verleden te boven komen geen keuze. Maar dan is het de enige manier om op een gezonde manier de toekomst onder ogen te zien. Herinneringen onderdrukken die ons kwetsen, is het grootste nut van het selectieve geheugen. We hebben de mogelijkheid om opzettelijk die herinneringen te onderdrukken die ons neerhalen of die de rechtstreekse oorzaak zijn van veel psychologische pijn. Het is een weg die de psychologie begint te gebruiken en niet alleen door middel van hypnose. Het geheugen zal altijd selectief zijn omdat het verbonden is met onze emoties. Maar onthouden we wat wij willen of wat ons geheugen wil?