Het instellingseffect: anders denken

Het instellingseffect is iets om over na te denken, omdat het menselijk brein moeite heeft om creatief te denken bij het oplossen van problemen. Mensen hebben de neiging om altijd dezelfde strategieën te gebruiken, zelfs onder verschillende omstandigheden.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

Het instellingseffect (of einstellung-effect) is een cognitieve valkuil waar de meeste mensen vaak in trappen. Het komt bijvoorbeeld voor wanneer je een probleem probeert op te lossen en na een grondige en zorgvuldige analyse vaststelt dat er geen oplossing voor is. Je denkt zo omdat je redenering niet flexibel is. Je kunt de dingen dus niet vanuit andere perspectieven bekijken.

Om het beter te begrijpen, is het meestal voldoende om een vrij algemeen feit te onthouden. Stel je een ‘expert’ voor die een probleem probeert op te lossen. Ze analyseren een vraag en bekijken die vanuit duizend verschillende prisma’s. Dan komt er een buitenstaander binnen, observeert de omstandigheden en komt plotseling met een verbijsterende oplossing, een die de ‘expert’ niet eens heeft overwogen.

Wat is daar precies gebeurd? Dit soort situaties manifesteert zich soms als hyperspecialisatie van kennis. Met andere woorden, mensen beheersen een reeks benaderingen, onderwerpen en kennisschema’s zonder ruimte te laten voor andere mogelijkheden, of zelfs nieuwe perspectieven in twijfel trekken of te verkennen door middel van lateraal denken.

Er is nog een feit dat je moet weten. Het instellingseffect definieert geen specifiek persoonlijkheidstype maar het is een mentale strategie die verwijst naar wanneer je hersenen met dezelfde antwoorden en oplossingen komen. Het is dus erg moeilijk voor je om te innoveren en origineel te zijn. Het is dus zeker een groot probleem.

Het instellingseffect of de cognitieve snelkoppeling die je geest blokkeert

Waarom zou je tijd verspillen aan het proberen van andere benaderingen als je al je eigen strategieën hebt om problemen op te lossen? Deze regel vat de mentale snelkoppelingen samen waarmee mensen veel van hun problemen tegenkomen.

In zekere zin doen ze dit omdat mensen veel vooropgezette ideeën hebben. In feite ‘werk’ je dagelijks met hen. Vooral met degenen die je tijd besparen en je een gevoel van effectiviteit geven.

Je voorkennis belemmert vaak je mogelijkheid om creatievere en originelere benaderingen toe te passen. Het is het klassieke idee van “beter de duivel die je kent dan de duivel die je niet kent.” Wat dit vooral aantoont, is dat mensen gewoontedieren zijn (Engelse link).

Mensen zullen altijd meer waarde hechten aan hun repertoire van ervaringen dan aan de mogelijkheid om te improviseren en nieuwe dingen te proberen. Daarom voelen de meesten van ons zich veel comfortabeler bij “het is altijd zo gedaan” dan bij “laten we eens kijken wat er gebeurt.”

Volgens het instellingseffect zijn experts minder creatief

Het zogenaamde einstellung-effect werd voor het eerst beschreven door Dr. Abraham Luchins in 1942 (Engelse link). Hij onthulde iets dat ieders aandacht trok: ‘experts’ zijn soms de minst creatieve en innovatieve mensen. Maar hoe kan dat?

Wanneer iemand veel ervaring heeft met iets, zullen ze zichzelf het minst in twijfel trekken. Ze vestigen zich in een soort zeer strak cognitief schema om op hun ervaringen te vertrouwen. Daarom kan de aanwezigheid van een ‘niet-expert’ op dat kennisgebied juist frisse en originele ideeën opleveren. Ze voegen nieuwe waarden toe aan oude perspectieven.

Begin bij jezelf en ontwikkel een flexibeler denken

Wie heeft er niet gehoord van lateraal denken, een flexibele geest en de waarde van creativiteit en de noodzaak van innovatie? Iedereen weet dat ze deze dimensies moeten gebruiken en uitdrukken. Dit komt omdat het toepassen ervan op je werk, levensstijl en denken het welzijn en de vooruitgang van jouw gemeenschap aanzienlijk zou bevorderen.

Je moet echter toegeven dat verandering niet altijd op prijs wordt gesteld. De status-quo en het “laten we het doen zoals we het altijd doen omdat het werkt,” heerst in de meeste werkomgevingen. Dit verklaart waarom het instellingseffect je dwingt om problemen met de gebruikelijke oplossingen te benaderen, waardoor elke vooruitgang wordt geoxideerd.

Dus wat kun je doen? Je zou eigenlijk veel dingen kunnen veranderen. Begin bij jezelf en moedig anderen ook aan om met een meer innovatieve, flexibele en open realiteit te komen. Dit zijn slechts enkele belangrijke concepten om over na te denken.

Hoe het instellingseffect te verminderen?

• Wanneer je een probleem probeert op te lossen, gebruik dan niet de eerste ideeën die in je opkomen. Verbreed in plaats daarvan je focus.
• Cultiveer je kennis en breid deze uit. Je bent misschien een expert op sommige gebieden, maar vertrouwen op de kennis van anderen zal je helpen een bredere horizon te verkennen en dingen vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Het zal je ook helpen relativeren.
• Beheers de reacties van je geest en weiger te conformeren. Het is heel gebruikelijk om dingen te zeggen als “ik weet het goed” of “waarom zou ik het op een andere manier proberen als ik weet dat dit werkt?” Dit soort gedachten leiden tot het instellingseffect. Blijf er dus bij weg.
• Durf sommige dingen die je denkt te weten af te leren en leer van andere perspectieven en benaderingen.
• Luister naar de mensen om je heen, let op andere perspectieven en moedig jezelf aan om te improviseren en de creatieve spieren van je geest te trainen.

Tot slot, het kost tijd om een meer open, flexibele en originele laterale benadering aan te nemen. Je moet je hersenen heropvoeden. Je moet dus stoppen met het vasthouden aan je vooroordelen. Train jezelf om nieuwe dingen te benaderen en zo te leren door continue groei.