Het enterisch zenuwstelsel: het tweede brein

Het enterisch zenuwstelsel wordt vaak beschouwd als ons ‘tweede brein’. Het is een complex netwerk van meer dan honderd miljoen neuronen dat meerdere gebieden bestrijkt, zoals de dunne en de dikke darm. Bovendien is dit systeem in staat om onafhankelijk van de hersenen zelf te handelen.

We kunnen zonder twijfel zeggen dat dit deel van het autonome zenuwstelsel, dat verantwoordelijk is voor het reguleren van de spijsvertering, een van de interessantste delen van ons lichaam is. In de afgelopen jaren zijn er veel artikelen gepubliceerd waarin het enterische zenuwstelsel wordt omschreven als ons tweede brein.

We moeten echter ook vermelden dat een deel van de wetenschappelijke gemeenschap het niet eens is met deze veronderstelling. Het werk van Dr. Michael D. Gershon over dit onderwerp is erg bekend. Hij is de president van de afdeling pathologie en celbiologie aan de Columbia-universiteit.

In zijn boek, The Second Brain, gaat hij in op enkele belangrijke ontdekkingen. Bijvoorbeeld, de ontdekking dat 95% van de neurotransmitter serotonine en 50% van de neurotransmitter dopamine voortkomt uit het maag-darmstelsel.

In mei 2018 werd aan de Flinders-universiteit in Australië echter iets ontdekt dat nog opvallender was. Deze ontdekking werd gepubliceerd in The Journal of Neuroscience.

Ze ontdekten namelijk dat het enterische zenuwstelsel in staat is om elektrische activiteit te genereren. Bovendien doet het dit met een zeer uniek patroon, dat verschilt van dat van de hersenen.

Door meer te leren over deze structuur kunnen we aspecten van onszelf onthullen waar we voorheen niet eens van op de hoogte waren.

Het enterisch zenuwstelsel: locatie en functies

Het enterisch zenuwstelsel is erg groot. In principe begint het bij de slokdarm en eindigt het in de anus. Het bedekt het hele spijsverteringsstelsel en heeft een gemiddelde lengte van zo’n negen meter. Zoals we hierboven ook al aangaven, omvat dit stelsel erg veel neuronen, net als de darmen.

Een ander interessant aspect is dat dit deel van het lichaam niet alleen zeer gespecialiseerd is, maar ook nog eens in staat is zijn functies autonoom te vervullen.

Bovendien is het in staat om veel informatie naar de hersenen zelf te sturen, hoewel het communiceert met de hulp van het centrale zenuwstelsel. Laten we eens kijken wat voor kenmerken dit stelsel nog meer heeft.

Het enterisch zenuwstelsel omvat meer dan alleen spijsverteringsprocessen

• In het enterische zenuwstelsel kun je miljoenen neuronen, neurotransmitters, virussen en bacteriën vinden. Al deze elementen regelen ons welzijn en onze gezondheid.
• In dit gebied bevinden zich drie soorten neuronen: efferente neuronen, afferente neuronen en interneuronen.
• De neurotransmitters die de processen van deze zenuwvezels reguleren zijn acetylcholine, noradrenaline en adrenaline.
• Bovendien synthetiseert het enterische zenuwstelsel, net als het zenuwstelsel zelf, serotonine, dopamine, opioïden voor pijn enzovoort. We kunnen het daarom ook wel het chemische laboratorium van ons lichaam noemen.
• Professor Gary Mawe van de afdeling Neurologische Wetenschappen van de Universiteit van Vermont wijst erop dat niets zo complex en delicaat is als de spijsvertering. We moeten dus onthouden dat het enterisch zenuwstelsel bepaalt welke spijsverteringsenzymen het beste zijn om elk type voedsel af te breken.
• Het controleert zelfs de zuurgraad, bevordert de stoelgang en houdt ons afweermechanisme in de gaten.
• Tot slot zijn er aanwijzingen dat het kan detecteren of er bacteriën zitten in het voedsel dat we zojuist hebben gegeten. Als dit het geval is, wekt het opzettelijk processen zoals braken of diarree op.

De hersenen, de nervus vagus en het enterische zenuwstelsel

We hebben al gezegd dat het enterisch zenuwstelsel in staat is om onafhankelijk van het centrale zenuwstelsel te werken. Dit is vooral fascinerend omdat, zoals Dr. Michael D. Gershon opmerkt, de darm het enige orgaan in het lichaam is dat autonoom kan functioneren.

Op bepaalde momenten moet het echter ook met de hersenen communiceren. Dit doet het dan via de nervus vagus.

Emotionele communicatie tussen de hersenen en het enterisch zenuwstelsel

De Duke Biomedical Engineering School voerde een onderzoek uit waaruit bleek dat negen van de tien communicaties tussen de hersenen en de darm in de hersenen beginnen.

• Een van de boodschappen die verstuurd worden tussen het enterisch zenuwstelsel en de hersenen is om de hersenen te laten weten dat we honger hebben of dat we vol zitten. Dit doet het enterisch zenuwstelsel door middel van een reeks hormonen die een gevoel van welzijn en voldoening produceren.
• Deze zenuwen bezorgen de hersenen tegelijkertijd ook een gevoel van plezier als we voedsel consumeren dat we lekker vinden of dat aangenaam is voor ons.
• Wanneer we stress ervaren, is het enterische zenuwstelsel erg gevoelig voor deze toestand en zal het dan ook bepaalde veranderingen genereren. Die zogenaamde ‘knopen in de maag’ zorgen er bijvorbeeld voor dat het enterisch zenuwstelsel de bloedtoevoer naar dit gebied verhoogt.
• In de afgelopen paar jaar is er ook een reeks onderzoeken uitgevoerd om te ontdekken hoe darmmicroben ons gedrag en onze emoties beïnvloeden. We weten dat een slechte bacteriële flora onze stemming kan beïnvloeden. De bevinden kunnen echter nog steeds geen enkele hypothese ondersteunen.

Ter afsluiting van dit artikel, moeten we nog één laatste aspect bespreken. Er zijn wetenschappers die stellen dat we het enterische zenuwstelsel niet als een ‘tweede brein’ zouden moeten beschouwen. Hoewel de neurobiologische argumenten die we op dit moment hebben nog betwistbaar zijn, zijn ze voor anderen sterk genoeg.

Hoe het ook zij, het is de moeite waard om een detail te noemen. Deze groep zenuwvezels ‘denkt’ niet, maar voelt wel. Het enterisch zenuwstelsel is gevoelig voor stress en emoties en kan meerdere lichaamsfuncties reguleren. Het enterisch zenuwstelsel kan daarom ook wel gezien worden als een ander essentieel commandocentrum.