Maak gebruik van Hanlons scheermes om beter te communiceren op sociale netwerken

Sociale netwerken hebben onze manier van communiceren werkelijk gerevolutioneerd. Nog maar een paar jaar geleden was het bijna ondenkbaar om live met je vrienden te communiceren terwijl je niet met ze was. Nu hebben we slechts een internetconnectie nodig en een profiel op een van de vele sociale netwerken die er bestaan.

Hetgeen nog niet geëvolueerd is, is de manier waarop we met anderen omgaan en de manier waarop we taal gebruiken als hoofdzakelijk hulpmiddel om relaties op te bouwen. En natuurlijk kunnen er allerlei misverstanden ontstaan wanneer je niet face-to-face met iemand praat, misverstanden die vaak meer zeggen over de persoon die de boodschap interpreteert dan de persoon die de boodschap verstuurt.

De olifant in de kamer

Je telefoon gaat af. Het is een melding van een van je sociale netwerken. Je kijkt op je telefoon en leest ‘Hey! Hoe gaat het?’.

Nu is het net zo dat je die dag een slechte dag hebt gehad of dat de persoon van wie het bericht afkomstig is een van je collega’s is die altijd bij je baas loopt te slijmen en je denkt dat hij je weer eens om een gunst wil vragen. Of misschien ben je juist supergoed gehumeurd of is het je beste vriend die je supergraag wilde spreken. De persoon die jou een bericht heeft gestuurd kan dit echter allemaal niet weten. Hij kan dit niet weten omdat jullie gesprek niet face-to-face is. Zodoende heeft hij geen toegang tot andere belangrijke factoren, zoals het belang van je woordkeuze:

• Nabijheid: de locatie en de omstandigheden waarin het gesprek plaatsvindt. Het is niet hetzelfde om iemand te groeten op straat die overduidelijk haast heeft en jou voorbij raast, zich al verontschuldigend voor zijn haastige gedrag, als wanneer je iemand groet op een sociaal netwerk. Wanneer we ingelogd zijn op onze sociale netwerken, kan het net zo goed zijn dat we gewoon druk bezig zijn op onze computer. We kijken naar berichten om te zien of ze belangrijk zijn, maar we hebben niet per se een reden om gelijk te reageren. Dit zorgt ervoor dat de ontvanger allerlei overhaaste conclusies kan trekken, waarbij de meest dramatische het opvallendst zijn: ‘Hij vindt mij niet leuk, anders zou hij wel reageren’, ‘Hij is boos op mij’ of ‘Wat kan ik gedaan hebben?’
• Vocaal of extralinguïstisch gedrag: hiermee wordt verwezen naar onze eigen intonatie, de manier waarop we woorden uitspreken, maar niet de inhoud zelf. Hoe vaak we er ook gebruik van maken, noch ironie, noch sarcasme, noch grapjes kunnen altijd even goed worden opgemerkt in gesprekken op sociale netwerken. De toon waarop je praat is zeer belangrijk om de betekenis van de boodschap te kunnen begrijpen, en in een wereld van technologie kan deze toon alleen worden vastgelegd met videoboodschappen.

Verbaal of linguïstisch gedrag: ja, hiermee wordt verwezen naar de taal die we gebruiken om onze boodschap over te brengen. Maar ook in dit geval speelt de afstand van de ontvanger een rol. Als de jongen die jij leuk vindt jou in levenden lijve gedag zegt, dan wordt je hier zenuwachtig van en kan het zijn dat je reageert alsof je een spraakstoornis hebt: stotter, afasie, anomie… Dit is niet hetzelfde als wanneer hij tegen je zou komen praten op je sociale netwerk en je toevallig omringd bent door vrienden die je kunnen helpen te bedenken wat je terug moet sturen om ‘niet zenuwachtig of dom’ over te komen of om juist ‘origineel’ over te komen.

Dit is iets waar de meesten van ons zich wel bewust van zijn. We weten dat communicatie afhankelijk is van allerlei factoren, van onze toon tot de afstand tussen twee gesprekspartners. Op sociale netwerken houden we hier echter helemaal geen rekening mee. Het wordt een olifant in de kamer; we zien hem allemaal, maar we verklaren zijn aanwezigheid allemaal op een andere manier, door berichtjes op te vatten op een manier die voor ons het beste uitkomt.

Hanlons scheermes

Robert J. Hanlon heeft ons in 1980, voordat sociale netwerken überhaupt bestonden, al een oplossing gegeven voor dit probleem, in zijn beroemde boek over de wet van Murphy. In dit boek heeft Hanlon een idee uiteengezet dat ook wel het Hanlons scheermes, of het scheermes van Hanlon, of het Hanlon-principe wordt genoemd: “schrijf kwaadaardigheid nooit toe wat adequaat verklaard kan worden met domheid.”

Hanlons scheermes houdt in dat je de mate van intentionaliteit die we toeschrijven aan de meeste gesprekken die we op sociale netwerken lezen en hebben, vermindert. Veel van de vergissingen die we waarnemen en interpreteren als beledigingen zijn veel vaker het gevolg van omstandigheden of onoplettendheid dan van iets anders. In werkelijkheid is het zo dat de wereld ons veel sneller zal vergeten dan dat zij tegen ons zal samenzweren.

Zoals we hierboven dus al aangaven, ontbreekt het schriftelijke communicatie aan allerlei belangrijke informatie waar we wel toegang tot hebben bij directe communicatie. Daarom is het belangrijk om voorzichtig te zijn met de manier waarop we het geschreven woord interpreteren. Zodoende zullen we woede en misverstanden die eigenlijk nergens op slaan kunnen vermijden.