Mijn eigen geweten weegt zwaarder dan welke mening ook

Het kan louter met leeftijd en basale levenservaring te maken hebben (simpelweg: ouder worden), maar wellicht ook met een gestaag groeiende volwassenheid. Hoe het ook zij, er komt altijd een moment waarop we eindelijk echt wakker en vatbaar worden voor de roep van ons geweten, we niet langer wroeging veroorzakende compromissen wensen te sluiten met onze lagere, zelfzuchtige impulsen en instincten, we onze innerlijke ogen niet meer kunnen sluiten voor schadelijk en onverantwoord gedrag. Waarom? Omdat niets beter slaapt dan een kalm hart en een schoon geweten – wat de wereld daar verder ook van vindt.

Antonio Damasio, een gerenommeerd neurowetenschapper gespecialiseerd in emoties, definieert het geweten als de subtiele harmonie tussen ons autobiografische zelf, de sociale ander, plus het amalgaam van onze emotionele en spirituele identiteit. Bewustwording van deze unieke en karakteristieke structuur of samenstelling van jezelf, biedt ons de mogelijkheid onze werkelijkheid coherent en consistent te navigeren.

Ieder mens heeft een geweten: het is de adem van onze ziel, de bakermat van onze gevoelens, die ons hart een stem geeft. Het vertelt ons haarfijn wanneer iets – een gedachte, actie of reactie –  moreel gezien goed is, of juist niet. Het is zaak inwendig zeer aandachtig te leren luisteren naar dit subtiele ethische vermogen, zodat het zich, in ons, ontwikkelt, en zodat we dapper naar deze hogere waarden en wijsheid durven handelen.

Intiem zijn met je eigen geweten kan pijn doen

Carl Gustav Jung, de beroemde psycholoog, zei al vroeg in de twintigste eeuw dat “wie wil ontwaken, naar binnen moet kijken”. Hoewel alom erkend als sleutelfiguur in de ontwikkeling van de oorspronkelijke psychoanalyse, was zijn methodologie ook nauw verbonden met de antropologie, mythologie en filosofie. Tot op de dag van vandaag blijft zijn begrip en behandeling van het geweten dan ook onze belangstelling wekken.

In de geest van neuroloog Antonio Damasio, definieerde Jung het geweten als die psychologische entiteit waarin onze diepste existentiële en emotioneel meest krachtige ervaringen geïntegreerd worden. Om dit zedelijke besef tot leven te brengen, is het noodzakelijk de blik naar binnen te keren, zodat je je bewust wordt van gemaakte fouten, moeilijk te aanvaarden feiten of omstandigheden, en van persoonlijke principes of waarden die je – uit angst, aarzeling of zelfs weerzin – in de praktijk niet voldoende respecteert, noch in doen en laten belichaamt.

Het bewustwordingsproces waarin je zulke zeer intieme dimensies van jezelf her- en erkent, is soms bijzonder confronterend. Sterker nog, volgens Jung zijn we – als mens – tot zowat alles in staat om maar niet de zuiverheid van onze eigen ziel en ons bloedeerlijke geweten onder ogen te hoeven komen. We vluchten voor deze rauwe kwets- en aanraakbaarheid. Om bij het licht te komen, zullen we toch de duisternis, en onze schaduw, tegemoet dienen te treden. Alleen dan zullen we ware vrijheid proeven, en de bovenaardse vervulling van authentiek geïnternaliseerde, genezende zelfkennis.

Het geweten voeden en (ver)stillen

Het merendeel der sociale en politieke contexten waarin wij ons tegenwoordig begeven, en waar wij – goedschiks dan wel kwaadschiks – door omringd worden, kenmerkt zich bovenal door een ernstig gebrek aan moreel benul en engagement. Waar deugdzaamheid, respect en liefde voor anderen immer zouden moeten zegevieren, hapt onze humaniteit naar adem onder de verstikkende rook van egoïsme en eigenbelangen.

Laten we substantiële strategieën smeden die het bewustzijn van ons hart, en diens boodschap, vergroten: de zachte, tedere en tegelijk o zo betrouwbare stem, diep van binnen, die ons aanzet zowel tot wederzijds respect, als tot zelfrespect.

Superbe suggesties voor een vrij en geanimeerd geweten

Het individuele geweten is meer dan slechts de weerspiegeling, of – nog neerbuigender – ‘vergaarbak’, van de morele geboden en verboden die onze familie, vrienden en maatschappij ons hebben meegegeven. Het is bij lange na niet genoeg om, op verstandelijk niveau, te weten wat wel en niet hoort, wat goed is en wat slecht. We moeten het tot in onze tenen voelen. En daarom rest ons geen keus dan onszelf en elkaar uit onze halfslaap wakker te schrikken, en ons bewust te worden van onze intieme, onloochenbare gevoelens en gedachten.

Via drie transparante stappen, of metaforen, leren we je hoe. Beraad je om te beginnen eerst zelf even op het verschil tussen zien, kijken en contemplatie.

• Zien is de kunst van het getuigen of aanschouwen, zonder jezelf te verliezen in wat je (toevallig) waarneemt. Sommige mensen besteden veel tijd en aandacht aan zulke onbevooroordeelde observatie, en ontdekken zo op welke manieren hun eigen geest de zogenaamd objectieve ‘werkelijkheid’ creëert. Aldus trainen zij hun geweten in onpartijdigheid en onafhankelijkheid – zodat het zich niet één-twee-drie laat controleren of manipuleren door andermans agenda’s.
• De tweede fase van deze ontwikkeling is weten hoe en waar te kijken. Hier bepalen we actief – met onze intentie – op wat we precies ‘inzoomen’. De aanleiding kan van alles zijn: nieuwsgierigheid, een verlangen etc. Het grote contrast is dat we niet meer onaangedaan gadeslaan: nee, we voelen allerlei emoties en energieën – van blijdschap tot verbazing, van wanhoop tot walging etc.
• Het derde vermogen van ons bewustzijn is reflectie, of bezinning. Socrates zei ooit al dat de hoogste vorm van kennis voortkomt uit vragen naar het ‘waarom’ der dingen. De filosofische meditatie is een verrijkende oefening omdat we onze omgeving en wereld – van binnenuit – onderzoeken en beginnen te begrijpen. En zo geven we langzaam geboorte aan ons autonome ”ik”, dat op eigen autoriteit kan inzien wat goed en wat kwaad is, dat echt zijn eigen waarden en overtuigingen heeft, en bovenal onbetwistbare integriteit.

Ons bevrijde geweten – innig verbonden met het beschermende licht van ons emotionele hartcentrum – is nu in staat om alles onder diens liefdevolle loep te nemen en ons voortdurend van wijze raad te voorzien. Meningen of geluidsoverlast van buitenaf beïnvloeden ons steeds minder. Een schoon en soeverein geweten is meer waard dan je lichaamsgewicht in goud. Of: het ultieme psychologische kussen, dat ons rust verschaft, en een vrediger, bevredigender en voller leven.