Edward Hopper, de realistische schilder die Hitchcock inspireerde

Weinig kunstenaars vereeuwigden de tijdgeest als de Amerikaanse schilder Edward Hopper. In feite inspireerden zijn meesterwerken vele filmmakers, waaronder Alfred Hitchcock. Blijf vooral lezen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 19 augustus, 2023

Weinig kunstenaars vereeuwigden de tijdgeest als de Amerikaanse schilder Edward Hopper, zoals de films van Hitchcock die opriepen.

Zeitgeist is een begrip uit de 18e en 19e eeuwse Duitse filosofie, dat “tijdgeest” betekent. In etsen en aquarellen, maar vooral in zijn olieverfschilderijen, inspireerde Edward Hopper velen. Zijn geniale werken tonen filmische weergaven van een natie die zich midden in een seismische overgang bevindt.

Hij richtte zich vooral op de gebouwde omgeving. Vooral wanneer die een schril contrast vormde tussen schilderachtige nostalgie en glinsterende moderniteit. Hopper’s vermogen om stemming onder mensen vast te leggen is wat zijn werk uniek maakt.

Het verbindt het sterk met het optimisme en de vervreemding van het Amerika van voor en na de oorlog. Edward Hopper werd geboren in de landelijke omgeving van Nyack in upstate New York in 1882.

Hij begon zijn artistieke reis als illustrator, vroegrijp begaafd en pijnlijk introvert. In zijn latere tienerjaren schreef hij zich in aan de New York School of the Arts.

Tijdens zijn schooljaren stapte hij over op aquarellen en olieverf onder leiding van Merritt Chase en Robert Henri. Chase en Henri waren beiden toonaangevende impressionistische schilders van die tijd. Zij brachten realisme en een focus op het onsentimentele in Hopper’s werk.

Verschillende reizen naar Parijs volgden, die Hopper’s ogen openden voor de grote Franse impressionisten. Bij zijn terugkeer zag hij de “ruwe” en “depressieve” kwaliteit van het leven in het zich snel ontwikkelende New York. Deze vormende jaren zijn ongelooflijk belangrijk. Hopper heeft immers altijd volgehouden dat zijn schilderijen een zeer persoonlijke, en soms ingebeelde, ervaring van de wereld weergaven.

De bekendste werken van Edward Hopper

In deze context krijgen de trieste en eenzame figuren die zijn bekendste werken bezetten een dieper psychologisch gewicht. Bijvoorbeeld, Nighthawks, Intermission, Chop Suey en Eleven A.M., en House by the Railroad.

Het beroemde meesterwerk, House by the Railroad, was het eerste werk dat het Museum of Modern Art (MoMA) verwierf. Dit prestigieuze museum was toen nog maar net geopend in New York City voor algemene bezichtiging.

Hopper werd zeker gegrepen door het prille begin van de moderniteit, met haar beloften van welvaart en vooruitgang. De stuurloze personages in zijn schilderijen belichamen paradoxale gevoelens van eenzaamheid en onbehagen.

Bijna altijd afgebeeld in drempelruimtes, noch huiselijk noch openbaar, was Hopper’s keuze van setting intrigerend. Het draagt verder bij aan het duidelijke gevoel van vervreemding. Enerzijds zijn deze schilderijen decor-achtige voorstellingen van archetypische Amerikaanse volkstaal.

Sommige keuzes omvatten benzinestations, eetgelegenheden, motels en bioscopen. Toch is hun grootste kracht te danken aan de manier waarop Hopper deze alledaagse settings gebruikte.

Hij transplanteerde ze perfect naar zijn eigen mentale toestand daarin. Zo bezien komt Hopper’s kenmerkende noir voort uit de antropomorfe kwaliteiten van zijn schilderijen. De eenzame middernachtelijke diners, de stoïcijnse vuurtoren, de wakkere winkelpuien en de verlegen straathoeken.

De wijdverspreide toepassing van Hopper’s beeldtaal binnen de cinema

De sleutel tot de emotionele kracht van deze schilderijen is Hopper’s indrukwekkende gebruik van licht. Dit was sterk beïnvloed door de spanning en het drama van Rembrandt en Degas. Hopper’s schilderijen gebruiken vaak even dramatische composities van licht en donker, wat bijdraagt aan hun sterke narratieve gevoel.

Het verklaart zeker de wijdverbreide toepassing van zijn beeldtaal binnen de cinema. Vooral door Alfred Hitchcock, Michelangelo Antonini en David Lynch. Vooral voor Hitchcock was Hopper’s blik als een petrischaaltje.

Uit deze petrischaal kon een oneindig aantal mogelijke verhaallijnen groeien. Bewijzen van Hopper’s invloed zijn te vinden in heel Hitchcock’s oeuvre, maar specifiek in zijn klassieke film uit 1954 Rear Window. De kracht van Hopper’s schilderijen ligt in wat hij kiest om uit te sluiten, en de spanning en het spektakel in Hitchcock’s Rear Window berust op wat verduisterd of ongezien is.

Vergelijk bijvoorbeeld de parallellen tussen Hopper’s schilderij uit 1928 Nachtraamen het personage van Miss Lonelyhearts in de film. Beide beelden eenzame, gedeeltelijk naakte vrouwen af in de beslotenheid van hun eigen slaapkamer, en beide dragen een gevoel van opdringerigheid in zich.

Het belangrijkste is dat ze een overheersend gevoel van sociaal isolement ondanks hun dichte stedelijke omgeving. Hopper’s schilderij uit 1926 Elf uur ‘s morgens toont ook op briljante wijze een eenzame naakte vrouw in haar eigen slaapkamer.

Automat, 1927

Als één enkel werk Hopper’s suggestieve gebruik van licht zou kunnen samenvatten, dan zou het wel eens kunnen zijn Automat. Dit schilderij geeft ook perfect zijn filmische gevoel voor het verhaal en zijn onverbiddelijke weergave van het stedelijk isolement weer.

Op het schilderij zien we een eenzame vrouw aan een tafel zitten, starend in haar kopje koffie. De vrouw heeft een air van stille wanhoop. Ze zit onder steriel licht (weerspiegeld als hangende bollen in het zwarte raam achter haar), met onpersoonlijk meubilair om haar heen.

Ze lijkt verloren en stuurloos in een onwelkome omgeving. Van de enkele handschoen die ze draagt tot haar kleding, make-up, lichaamstaal en gezichtsuitdrukking, dit schilderij intrigeerde velen.

Met zijn rijke gevoel voor karakter nodigde Hopper’s werk eeuwenlang uit tot eindeloze speculaties en interpretaties. De keuze van een Automat is duidelijk ook geen toeval. Dit ‘automatische restaurant’ werd vanaf 1912 wijdverbreid in New York.

Bovendien maakte het als een inloopautomaat elke behoefte aan menselijk contact overbodig. Het ‘automatisch restaurant’ ‘bedient’ duizenden klanten per dag met industriële efficiëntie. Dit zal ongetwijfeld hebben bijgedragen aan Hopper’s beeld van een sociaal weefsel dat wordt bedreigd. Het werd langzaam uitgehold door de atomiserende effecten van de moderniteit.

Net als Édouard Manet’s De Pruim, ook bekend als Pruimenbrandewijn, Automat blijft dienen als een krachtig symbool van depressie. Vergelijkbaar met Edgar Degas’s L’Absinthe of Glas Absint, beeldt het de eenzame menigteparadox van moderne steden uit.

Later werk

Later in zijn carrière werden veel van zijn werken getoond in verschillende tentoonstellingen, namelijk in het Whitney Museum. Dit museum was gevestigd in New York City. De jaren veertig waren een periode waarin hij het meeste commerciële succes vond.

Kort daarna, en zelfs in deze periode, begon hij kritische gunsten te verliezen. Dit kwam vooral door de nieuwe kunstvormen en dat abstracte stukken hun intrede begonnen te doen in de kunstwereld.

Dit nam het werk dat hij maakte over, evenals het werk van vele beroemde kunstenaars vóór hem. Wist je dat Edward Hopper steeds terugkeerde naar verschillende motieven? Bijvoorbeeld de thema’s van de spanningen tussen individuen. Hij schilderde ook over het conflict tussen traditie en vooruitgang in zowel landelijke als stedelijke omgevingen.

Kunstenaars keerden altijd terug naar hun geliefde thema’s. Van Gogh schilderde zijn zonnebloemen en Monet zijn waterlelies. Zijn onderwerpkeuzes, vooral de plaatsen die hij schilderde, lijken enigszins onvoorspelbaar te zijn geweest. Ze maakten deel uit van zijn voortdurende strijd met de chronische verveling die zijn drang om te schilderen vaak verstikte. Hierdoor bleef Hopper in beweging.

Erfenis

Tegenwoordig beschouwen kunsthistorici Edward Hopper als de meest prominente Amerikaanse impressionist, samen met Winslow Homer. In de jaren 1940 en 1950 verloor Hopper zijn kritische gunst in het kielzog van het Abstract Expressionisme. In het begin van de jaren veertig ontstond een nieuwe voorhoedekunstbeweging.

Willem de Kooning, Jackson Pollock, en Mark Rothko braken met geaccepteerde conventies, zowel in techniek als in onderwerp. Zo maakten ze monumentale werken. Ze stonden als reflecties van hun individuele psyche en probeerden universele innerlijke bronnen aan te boren.

Edward Hopper schilderde het gevoel dat de meeste mensen kennen: het verdriet dat besloten ligt in het bestaan, in onze intieme kennis van de eenzaamheid van het zelf.

De 20e eeuw was de hoogtijdagen van Sigmund Freud en de Freudiaanse Psychoanalyse. Als Hopper voelde dat zijn psyche vervormd was, wilde hij die niet laten corrigeren. Hij wilde niet knoeien met zijn onderbewustzijn, noch met zijn persoonlijke visie op de wereld.

Samen met Georgia O’Keeffe heeft Edward Hopper een uitzonderlijke status. Ze zijn namelijk twee van de meest prominente figuren in de Amerikaanse kunst van het begin van de 20e eeuw. Het ontbrak Hopper echter nooit aan populaire aantrekkingskracht.

Tegen de tijd van zijn dood in 1967 werd Hopper door realistische kunstenaars als een grote invloed beschouwd. Er was inmiddels namelijk een nieuwe generatie Amerikaanse realistische kunstenaars.