Déjà vu: waarom herken ik deze plek als ik er nooit eerder ben geweest?

Het is niet helemaal zeker dat paramnesie en dat wat we kennen als déjà vu hetzelfde zijn, hoewel we ze vaak als synoniemen gebruiken omdat de laatste zo vaak voorkomt. Er zijn in feite twee vormen van paramnesie: valse herinnering en valse herkenning (fausse reconnaissance). Déjà vu is een concreet type valse herkenning.

Wanneer iemand valse herkenning ervaart (tevens gerelateerd aan cryptomnesie ofwel verborgen herinnering), ervaart hij in feite een verandering of vervorming van de werkelijkheid. Dit omvat déjà vu, jamais vu, déjà senti, etc.

Déjà vu: ik heb dit eerder meegemaakt

Déjà vu is het gevoel dat je een bepaalde ervaring of situatie al eens eerder hebt meegemaakt, terwijl je weet dat dit niet het geval is. De term, die uit het Frans afkomstig is, betekent dan ook ‘eerder gezien’. Het verschijnsel laat ons geloven in een perceptie die niet echt is, omdat de situatie die wij al menen te kennen volledig nieuw voor ons is.

Wanneer we echter déjà vu ervaren, weten we dat er iets vreemd gebeurt: heb ik dit al eerder meegemaakt? Er zijn verschillende onderzoeken geweest die getracht hebben deze verkeerde percepties te verklaren, waaruit verschillende theorieën zijn ontstaan.

Waarom doet déjà vu zich voor?

De psychoanalyse was een van de eerste psychologische trends die een poging deed het mentale verschijnsel te verklaren. Sigmund Freud en Carl Jung hebben zo hun eigen bevindingen over déjà vu bijgedragen aan de discussie: Freud schreef het verschijnsel toe aan onderdrukte verlangens en Jung aan veranderingen in het collectieve onbewuste.

Vandaag de dag richten onderzoeken zich echter op de cognitieve processen in de menselijke hersenen en de anomalieën van het geheugen om dit verschijnsel te verklaren.

• Neurologische theorie: in de hippocampus of in het mediale deel van de temporale kwab wordt een elektrische schok geproduceerd die het verschijnsel veroorzaakt, wat zou verklaren waarom mensen met epilepsie het ervaren voor een aanval.
• Psychoanalytische theorie: het onderbewuste activeert iets dat de persoon zich in het verleden heeft ingebeeld, een droom bijvoorbeeld, of iets dat hij ergens eerder gezien heeft, zoals een plaats in een film.
• Duale proces theorie: het geheugen bestaat uit twee systemen, en wanneer déjà vu plaatsvindt desynchroniseren deze. In dit geval wordt alleen het deel van de hersenen geactiveerd dat verantwoordelijk is voor het bekendheidsgevoel, en niet het deel dat de informatie herinnert.
• Holografische theorie: de herinneringen die we hebben zijn gedeponeerd in zogenaamde hologrammen. Déjà vu komt voor als het geheugen zich tot deze hologrammen wendt en een hele scène vormt op basis van één hersteld detail.

Soorten déjà vu

Zoals we hebben gezien is déjà vu ontzettend gerelateerd aan het geheugen. Deze ‘ongebruikelijke herinneringen‘ kunnen door ieder van ons worden ervaren, hoewel deskundigen stellen dat ze vaker voorkomen bij jonge mensen tussen vijftien en zesentwintig jaar oud.

• Déjà vécu: dit is het soort déjà vu dat we in ons leven het vaakst zullen ervaren. We hebben het hierboven al beschreven, het gevoel hebben alsof je iets al eerder hebt meegemaakt zonder dit zeker te weten.
• Jamais vu: in het Nederlands betekent dit ‘nooit gezien’. Dit is het tegenovergestelde van déjà vu, aangezien het zich voordoet wanneer een persoon of situatie als onbekend aanvoelt terwijl deze eigenlijk heel bekend is.
• Déjà senti: in het Nederlands betekent dit ‘eerder gevoeld’. Dit komt vooral voor bij mensen met epilepsie bij wie de temporale kwab beschadigd is. In dit geval vindt er geen valse herkenning plaats van een visuele waarneming, maar van een gevoel.

Vijf interessante manieren om je geheugen te verbeteren