De rol van emoties in de politiek

Politiek is een terrein geworden waar emoties een fundamentele rol spelen. Hoewel macht altijd grote hartstochten heeft opgewekt, is de leidende rol ervan vandaag versterkt door onze exhibitionistische maatschappij.

Volgens de klassieke Griekse theorie kent de politiek twee fasen: de architectonische en de agonistische fase. Tijdens de agonistische fase vinden gevechten om macht plaats om een bepaalde controle of sociaal gedrag te bereiken. In de architectonische fase verschijnen projecten en constructies als de macht eenmaal bereikt is.

Politiek is, als een bevoorrecht terrein voor emoties, diep verankerd in de agonistische fase. De ideeën die in de wereld van de macht naar voren gebracht worden zijn verbonden met de rede. Ze hebben echter diepe emotionele wortels. Het is in de strijd om macht dat emoties het meest circuleren op politiek niveau.

Momenteel baseren veel politici hun toespraken op emoties (Spaanse link). Ze zijn inderdaad overtuigender met boodschappen van angst of beloften van veiligheid dan met redelijke programma’s of projecten om specifieke problemen op te lossen. Bovendien willen kiezers voorstellen die oplossingen geven voor hun moeilijkheden, maar ze willen ook voorstellen die passie en enthousiasme overbrengen.

Communicatie

Ongeveer 75 procent van de intermenselijke communicatie is non-verbaal. Vandaar het belang dat in de politiek gehecht wordt aan gebaren, lichaamshoudingen, het beheer van de ruimte, en alles wat het gesproken woord begeleidt. Deze mimiek versterkt de emotionele inhoud en wekt een band met de kandidaat op.

Momenteel concentreren de communicatieadviseurs van politici zich op het overbrengen van een beeld van hun kandidaten dat door het zintuiglijke wordt ondersteund. Het gaat namelijk om het gebruik van zintuiglijke prikkels om stemmingen bij het publiek op te wekken.

Dit concept, dat uit de reclamewereld komt , heet merkgevoel. Het wordt gebruikt om de waarden van een bepaalde kandidaat of politieke partij te versterken. De mogelijkheden die geluid, smaak, zicht, reuk of tastzin bieden, beïnvloeden de waarneming sterk. Het gaat erom de vijf zintuigen te integreren om zintuiglijke en emotionele bruggen te slaan tussen de kandidaat en zijn electoraat.

De rol van emoties in de politiek

Op veel plaatsen is politiek tegenwoordig een daad van wensdenken geworden. Er is een aanzienlijke incidentie van propaganda, ten nadele van ideologisch debat. In feite komen politiek en amusement steeds dichter bij elkaar.

Het is inderdaad niet ongewoon dat veel van de politici van vandaag zich meer als popsterren dan als staatslieden gedragen. Vaak proberen ze, niet om een ideologisch project uit te dragen, maar om een imago op te bouwen dat afgestemd is op wat hun publiek wil zien en horen. In veel gevallen gaat het meer om marketing dan om echte ideeën of voorstellen.

Angst heeft altijd een enorme overtuigingskracht gehad. Angst wordt subtiel en voortdurend bij de kiezers ingeënt. Politici kiezen een vijand en lanceren al hun geschut tegen die vijand. Zo’n vijand kan de werkloze of de immigrant zijn, links of rechts, enz. Het gaat erom een discours op te bouwen rond het doel een bedreiging in te dammen. Het is aangetoond dat dit vaak werkt.

Nieuwe bijdragen

Het succes van het emotionele politieke discours is voor een deel te danken aan de bijdrage van sommige mens- en maatschappijwetenschappen. Zo heeft de psychologie bijdragen geleverd aan het verband tussen gedragseconomie en de economische beslissingen die de leiders van verschillende regeringen nemen.

Communicatiestudies, vooral die welke op reclame gericht zijn, hebben de nadruk gelegd op het begrip overreding. Overtuiging in reclame is eerder gebaseerd op emotionele dan op rationele keuzes. Dit is toegepast op de politiek, waarbij men veel aandacht besteed aan de emoties die elke kandidaat kan opwekken.

Dit is echter niet helemaal nieuw. In feite sprak Aristoteles, in de vierde eeuw voor Christus, in zijn boek, Retorica, over hoe emoties een centrale rol speelden in het politieke debat. Hij zei dat het doel van het debat was om via emoties te overtuigen, eerder dan om tot beredeneerde besluitvorming te komen. Overtuigen en winnen waren volgens hem belangrijker dan argumenteren.

Bijna 25 eeuwen later neemt de politiek nu het terrein van het emotionele voor zichzelf in. Ze combineert non-verbale communicatie met gevoelens om een band met de burgers te krijgen, een proces dat het rationele overstijgt. Wie politieke toespraken bijwoont, verwacht inderdaad ook dat zijn hart geraakt wordt. De kandidaten zijn zich daar ten volle van bewust.