De orbitofrontale cortex: de basis van ons sociaal gedrag

De orbitofrontale cortex is één van de interessantste delen van de hersenen. Het is verbonden met onze persoonlijkheid, onze emoties en wat het belangrijkst is, met ons sociale gedrag. De gegevens die we over deze zone verworven hebben, zijn heel onthullend.

Ze zullen vele dingen kunnen verklaren die te maken hebben met het menselijk gedrag. Toch zijn er nog steeds vele andere aspecten waarover we meer te weten moeten komen.

Ik ben ervan overtuigd dat vele mensen nu aan het vreemde geval van Phineas Cage denken. Deze treinmachinist was in 1848 het slachtoffer van een ernstig ongeval. Dit ongeluk heeft heel merkwaardige resultaten opgeleverd.

Na een ontploffing kwam een ijzeren staaf in zijn schedel terecht. De inslag doorboorde zijn orbitofrontale cortex. Cage heeft echter nooit het bewustzijn verloren. Mensen beschreven zijn verhaal als een medisch wonder. We mogen echter wel zeggen dat hij daarna nooit meer dezelfde was.

Dit geval was enorm waardevol voor de neurowetenschappen. Het toonde namelijk aan hoe belangrijk dit hersendeel werkelijk is. Na het ongeval begon Phineas Cage zich schaamteloos, impulsief, onverantwoordelijk en zelfs agressief te gedragen. Het beïnvloedde ook zijn interpersoonlijke relaties.

Hij verloor zijn baan en sloot zich zelfs een tijdje aan bij een circus. Enkele jaren later stierf hij. Dit was een gevolg van de ernstige epileptische aanvallen waaraan hij leed.

Antonio Damasio, een bekende neuroloog, is één van de wetenschappers die dit geval het meest bestudeerd heeft. Hij kwam tot de conclusie dat de orbitofrontale cortex heel nauw verbonden is met onze emoties en met het proces van beslissingen nemen.

Waar bevindt zich de orbitofrontale cortex?

De term zegt het al. De orbitofrontale cortex bevindt zich in het voorste deel van de hersenen. Dit hersendeel ligt net boven de oogkassen. Het is rechtstreeks verbonden met de zintuiglijke gebieden en met de structuren van het limbisch systeem. Dit systeem staat in verbinding met de emoties en het geheugen.

De functies van de orbitofrontale cortex

We kennen al veel kenmerken van de orbitofrontale cortex. Deze gegevens zijn eigenlijk de conclusies van de onderzoeken van verschillende patiënten met hersenschade en andere letsels in dit hersengebied.

De gevalstudie van Phineas Cage was ongetwijfeld het meest relevante onderzoek. Na verloop van tijd hebben neurologen steeds weer geprobeerd om de grote mysteries van de menselijke hersenen te ontrafelen. We moeten echter vermelden dat er op dit vlak nog veel onbeantwoorde vragen bestaan.

Laten we nu enkele functies bekijken die zich in de orbitofrontale cortex bevinden.

Het verwerken van sociale emoties

• Paul D. MacLean was in de twintigste eeuw een bekend fysioloog en neuroloog. Hij had het over het bestaan van een samenhang tussen de orbitofrontale cortex en emoties. Laten we bovendien niet vergeten dat deze zone ook verbonden is met het limbisch systeem en de amygdala. Het bijzondere aan dit gebied is dat het de emoties tot uitdrukking brengt die met gedrag te maken hebben: agressiviteit, gebrek aan respect, op een gepaste manier met anderen omgaan enzovoort.
• Deze structuur huisvest ook een ‘bewakingssysteem’. Dit betekent dat we ons dankzij dit systeem kunnen aanpassen en ons kunnen gedragen naargelang de context waarin we ons bevinden. Het zorgt er ook voor dat we onze basisimpulsen kunnen beheersen.

Het beloningssysteem

• De orbitofrontale cortex heeft ook te maken met de gedragingen die we als reactie stellen op de beloningen of straffen die we krijgen.
• Onderzoekers hebben vastgesteld dat patiënten met letsels in dit hersengebied soms niet langer gevoelig zijn voor straf. Ze trekken zich dan niets aan van de gevolgen van hun daden. Ze vertonen echter een obsessie met beloningen. Als ze hun beloning niet krijgen, worden ze agressief, impulsief en gefrustreerd.

Al deze dingen verhinderen dat mensen op een evenwichtige en harmonieuze manier met anderen in een sociale omgeving kunnen samenleven.

Beslissingen nemen

De orbitofrontale cortex heeft niet alleen te maken met die processen die verbonden zijn met gedrag en emoties. Dit gebied van de frontale hersenschors is immers ook in heel grote mate gekoppeld aan het proces van beslissingen nemen.

• Meerdere studies tonen aan dat de motivatie hier te vinden is wanneer we het initiatief nemen om iets te doen. Mensen van wie de orbitofrontale cortex beschadigd is, kunnen apathie, remmingen of zelfs stilzwijgen vertonen wanneer ze beslissingen moeten nemen.
• Wanneer ze actie moeten ondernemen om een probleem op te lossen, zijn ze niet in staat een beoordeling te vormen. Ze kunnen dus niet zeggen welke keuze de veiligste, de voorzichtigste en de meeste gepaste is voor hun sociale context. Het komt eigenlijk vaak voor dat ze een beslissing nemen die hen opnieuw bij het probleem brengt.

Beschadigingen aan de orbitofrontale cortex

Er bestaan enkele neuropsychologische test die een evaluatie mogelijk maken om vast te stellen of de orbitofrontale cortex van een patiënt beschadigd is. Tests voor visuele discriminatie of de Faux Pas-test zijn heel nuttig wanneer men het voorvallen van een wijziging in deze zone wil onderzoeken.

Mensen met een trauma in dit hersendeel of met een opgelopen hersenschade vertonen meestal het volgende psychologische profiel:

• Onbeleefd praten.
• Problemen in de sociale interactie als gevolg van hun gebrek aan empathie.
• Overdreven seksualiteit.
• Middelengebruik.
• Crimineel gedrag: diefstal, aanranding, agressie enzovoort.

De behandeling van deze patiënten is meestal heel ingewikkeld. Het komt ook vaak voor dat ze in een instituut voor geestelijke gezondheidszorg verblijven, doorverwezen via een gerechtelijk bevel. In het algemeen krijgen ze psychologische behandeling die ondersteund wordt door voorgeschreven medicatie.

De behandeling is afhankelijk van hun individuele behoeften en vereisten. Dit is een heel gevoelige werkelijkheid waarover we dagelijks nog bijleren.