De eed van stilte bij familiedrama

Een eed van stilte is een overeenkomst die mensen bereiken zonder er expliciet over te praten of naar te handelen. Hierbij besluit men gezamenlijk het nooit meer over een bepaald onderwerp, bepaalde gebeurtenis of bepaalde mensen te hebben. De reden dat mensen tot dit soort overeenkomsten komen, is omdat het bespreken van zo’n onderwerp verschrikkelijke consequenties kan hebben.

Zo’n eed van stilte komt meestal tot stand door iets dat als taboe beschouwd wordt. Een taboe suggereert een bepaalde overtuiging. In dit geval gaat het om het de overtuiging dat je een bepaald onderwerp hoort te vermijden in je gesprekken. Het bespreken hiervan zou namelijk een breuk in een soort heilige overeenkomst betekenen. Of het is simpelweg een puur sociaal principe of gerespecteerde normen en waarden.

Elke familie heeft zo zijn kwesties waar men het liever niet over heeft. Een tragische dood, iemands zelfmoord, een buitenechtelijke zwangerschap, enzovoort. Er bestaat echter een verschil tussen het ergens liever niet over hebben en het afleggen van een eed van stilte. Dat gebeurt namelijk wanneer de consequenties verder reiken dan alleen schaamte of ongemak.

Een eed van stilte en overtredingen

Sommigen denken dat als je het ergens niet over hebt, het niet bestaat. Dat lijkt dan ook de voornaamste achterliggende logica achter elke eed van stilte. Mensen houden hun mond en doen alsof niks gebeurd is. Aangezien iedereen zo doet alsof, is het makkelijker om de verborgen gebeurtenis buiten het bewustzijn te houden.

Twee soorten onderwerpen lijden het vaakst tot zo’n bovengenoemde eed van stilte binnen een familie of vriendenkring. Deze onderwerpen worden vaak over het algemeen al gezien als taboe. De eerste is een begane misdaad. De tweede is gerelateerd aan seksualiteit en geheimen hier omheen. Deze beide dingen hebben op den duur vaak gevolgen voor het mentale welzijn van de betrokkenen. Het kan in sommige gevallen zelfs legale consequenties hebben.

De dingen waar mensen dus vaak over zwijgen zijn bijvoorbeeld diefstal, moord of een algeheel crimineel leven wat betreft de eerste categorie. Wanneer het om seks gaat, betreft het vaak verboden relaties. Dat kan incest, seksueel geweld, homoseksuele relaties en affaires betekenen. Ze hebben in ieder geval elk het vermogen om families in tweeën te delen.

Het gewicht van stilte

Vaak omvat een eed van stilte een hele generatie van een familie. Deze generatie waarbinnen datgene is gebeurd waarover men nu zwijgt, verbiedt het hele onderwerp totaal. Hun kinderen erven dit verbod om erover te praten, waardoor de waarheid op den duur verloren raakt. Wat echter nooit verdwijnt, is het gewicht van de stilte over iets verschrikkelijks. Door iets stil te houden krijgt het bovendien dikwijls nog ergere connotaties.

Stilte is een manier om iets te onderdrukken; iets achter slot en grendel te plaatsen; buiten te sluiten. Psychoanalyse benadrukt echter dat datgene wat we onderdrukken, altijd op de een of andere manier weer tevoorschijn komt. Iets stilhouden pakt nooit perfect uit. De waarheid zal uiteindelijk altijd blijken en zijn sporen achterlaten.

Deze sporen van datgene waar niemand over praat, zijn altijd wel ergens te vinden. De plaats waar deze sporen te vinden zijn, zal overigens helemaal niet zo goed verborgen zijn. Je zult de overblijfselen van je zwijgplicht namelijk vinden in je gevoelens, je handelingen of je gedachten. Je stiltes ontwikkelen zich tot fobieën, ziektes, een gedempt schuldgevoel of rare gewaarwordingen. Stilte is zwaar, zelfs voor degenen die niks te maken hebben met de eed van stilte.

De effecten van een eed van stilte

Door te weigeren het te hebben over iets dat zó belangrijk is, kun je ongewenste gevolgen over je afroepen. In het begin is het simpelweg een geheime waarheid. Uiteindelijk leidt het echter dikwijls tot trauma. Trauma’s resulteren op hun beurt in een eindeloze, vicieuze cirkel die zichzelf blijft herhalen.

Daarom is het bijvoorbeeld zo dat binnen families waar huiselijk geweld voorkwam, dit gedrag aan volgende generaties wordt doorgegeven. Iemand die door zijn ouders geslagen werd, zal later sneller zijn eigen kinderen slaan dan iemand die dit in zijn jeugd niet zelf heeft meegemaakt. Hetzelfde gebeurt bij andere soorten ongewenst gedrag. Door er niet over te praten, wordt het niet verwerkt en loop je de kans dat je je nooit bewust wordt van hoeveel dit geheimgehouden gedrag op de morele weegschaal weegt. Zonder het zelf door te hebben leren familieleden elkaar zo ook het gewicht van stille schuld te dragen. Soms straffen ze zichzelf ook onbewust omdat ze hun schuldgevoel niet meer kunnen beheersen.

Schuld, pijn, de intensiteit van wat is gebeurd. Niets hiervan verdwijnt door een eed van stilte af te leggen. Dit heeft eerder het tegenovergestelde effect. De gebeurtenis verankert zich in je gedachten en wordt een soort geest: je ziet het nooit maar het zal er altijd zijn. Veel families hebben te maken met zulke geesten.

Stilte maakt ziek en woorden helen. De enige manier om de verschrikkelijke geesten van het verleden uit te drijven, is door over ze te praten. Op die manier wordt voorkomen dat de familieomgeving een broeikas wordt voor ongemak voor degenen die met het probleem zitten. Ook zal het de volgende generatie een hoop leed besparen. Het vermindert namelijk de afstand tussen degenen die niets met de gebeurtenis in kwestie te maken hadden en de gebeurtenis zelf.