Anomie: weet jij wat dit precies is?

Anomie verwijst naar de spanning die ontstaat tussen groepen en individuen wat betreft de regels die er zijn. Deze regels zijn belangrijk om de sociale cohesie te behouden. Tegelijkertijd kunnen er echter conflicten ontstaan als ze niet aansluiten bij individuele aspiraties.

Anomie is een heel oud concept. Het is zelfs zo oud, dat het in de middeleeuwen werd gebruikt om mensen te beschrijven als “zonder God of zonder wetten.” De socioloog Émile Durkheim begon echter op een systematische manier aan deze gedachte te werken. Sindsdien is de term regelmatig in de sociologie verschenen.

Het woord anomie verwijst naar het ontbreken van regels en de neiging om de wet te overtreden. Ten eerste kan het plaatsvinden op collectief of individueel niveau. Ten tweede staat het gelijk aan het ontbreken van richtlijnen of morele waarden om gedrag te sturen.

Hoewel het concept van anomie in de sociologie werd geboren, spreken vakgebieden als politicologie, antropologie en psychologie er ook over. Het is echter belangrijk om te vermelden dat al deze vakgebieden deze term in verband brengen met crimineel of ‘afwijkend’ gedrag, als resultaat van historische omstandigheden of als onderdeel van een moreel evolutieproces.

Anomie en non-conformiteit

Als we het hebben over anomie, dan hebben we het over spanning tussen het collectief en het individu. Kortom, er is geen naleving van de regels. Dit kan te wijten zijn aan het feit dat individuen niet denken dat ze hieraan kunnen voldoen, zelfs als de regels redelijk zijn.

Voor Durkheim was anomie het resultaat van een storing of verslechtering van de sociale banden; een scheiding die vervolgens leidde tot een verzwakking van de solidariteit.

Met andere woorden, als er geen sterke banden zijn in een gezin, een bepaalde groep of de samenleving als geheel, hebben individuen niet het gevoel dat ze moeten voldoen aan de normen die de groep cohesie geven.

Durkheim wees erop dat de verdeling van arbeid en klassen ook een vorm van verslechtering van de sociale banden was. Het introduceert namelijk vormen van onrechtvaardigheid en uitsluiting, die later tot uiting komen in de normen.

Uiteindelijk worden dit voorschriften die situaties legitimeren die tegen individuen ingaan. Hierdoor worden mensen resistent tegen het naleven van de regels.

Anomie en frustratie

De Amerikaanse structureel-functionalistische benadering assimileerde eerst het concept van anomie. In dit geval transformeerden ze de gedachte waar Durkheim aanvankelijk aan werkte, omdat ze het individu benadrukten.

Het begon met de gedachte dat het collectief goed werkte (juist omdat het collectief is) en dat, als een persoon zich hier niet aan kon aanpassen, het het probleem van die persoon was en niet van de hele groep.

Verder wijzen veel auteurs erop dat diepe frustratie kan ontstaan als een context normen en prestatiemodellen voorstelt, maar tegelijkertijd de middelen of manieren om deze te bereiken beperkt. Bijvoorbeeld wanneer je er alles op zet om succesvol en welvarend te zijn, maar de regels zelf verhinderen dat je dit bereikt.

Onder deze omstandigheden verzwakken de sociale banden niet alleen. Er vindt namelijk ook een sterke weerstand plaats, zowel passief als actief. Dit wordt uiteindelijk weerspiegeld in verschillende gedragingen, waaronder onder meer depressie, stedelijk geweld, misdaad en zelfs zelfmoord.

Wat of wie zou er moeten veranderen?

De kwestie van anomie en het naleven van normen is ingewikkeld. In werkelijkheid kunnen we zeggen dat geen enkele samenleving de regels te allen tijde volledig in acht neemt en naleeft.

Het ideale hier zou een collectief zijn, waar de mogelijkheden voor naleving zeer breed zijn, terwijl de autonomie op basis van individuele ethische verantwoordelijkheid wordt bevorderd.

Desondanks is dit type samenleving niet eenvoudig op te bouwen, vooral vanwege economische en sociale ongelijkheid. Dit probleem impliceert ongetwijfeld ongelijkheid in kansen.

Op dit punt rijst een zeer belangrijke vraag. Welke moet realistisch gezien worden bevorderd om de spanningen die tot overtreding of frustratie leiden te verminderen: een verandering van normen of een verandering in de individuen?

Het beantwoorden van deze vraag is natuurlijk niet eenvoudig. Een realistisch perspectief zou te maken hebben met het besef dat het belangrijk is om je aan de realiteit aan te passen, hoe willekeurig die ook is. Tegelijkertijd hoeft deze aanpassing niet passief te zijn.

Integendeel, het moet eigenlijk kritisch en actief zijn. Individuen zouden daarom met deze paradox moeten omgaan, frustratie beter moeten tolereren en hun bereidheid tot verandering moeten versterken.