Anna O. en het ontstaan van de psychoanalyse

Sigmund Freud was een scherpzinnige arts die gefascineerd werd door de raadselen van de menselijke geest. De stichter van de psychoanalyse heeft alles wat we over de rede en krankzinnigheid dachten, volledig veranderd. Maar waar situeren we het ontstaan van de psychoanalyse?

Een van de meest opmerkelijke gevallen die Freud bestudeerde, was een patiënt bekend als Anna O.

Freud was vooral geïnteresseerd in medische gevallen waarvoor in die tijd geen verklaring bestond. In het ziekenhuis Pitié-Salpêtrière in Parijs waren er enkele van die patiënten. In die groep bevonden zich ook mensen met lichamelijke handicaps, zoals blindheid en verlamming, die ogenschijnlijk geen lichamelijke oorzaak hadden.

Veel artsen behandelden deze gevallen met hypnose, ook Freud. Freud leerde in zijn eigen praktijk hoe hij hypnose kon gebruiken. Hij stelde vast dat zijn patiënten beter werden maar dat hun symptomen later terugkeerden. Of ze ontwikkelden er andere symptomen voor in de plaats.

Freud en Josef Breuer, zijn leraar, leken zich in een impasse te bevinden. Het geval Anna O. zou deze situatie veranderen.

Anna O., Breuer en Freud

Josef Breuer was een deskundige op het vlak van hysterie. Hij was ook de meest bekende figuur van zijn tijd op het gebied van de klinische hypnose. Freud was zijn leerling en had een diepe bewondering voor Breuer.

Samen schreven ze de eerste regels van wat de geschiedenis van de psychoanalyse zou worden. Het geval Anna O. was bepalend voor de ontwikkeling van hun inzichten in de menselijke geest.

In die tijd beschouwde men hysterie als een vrouwelijke aandoening. Mensen geloofden dat vrouwen soms lichamelijke problemen veinsden om aandacht te krijgen. Maar Breuer was ervan overtuigd dat de betrokken vrouwen niet logen. En Freud dacht hetzelfde.

Anna O. was een Oostenrijkse vrouw uit een welgestelde familie. Ze was eenentwintig jaar oud. Deze vrouw was bijzonder intelligent en goed opgeleid.

Maar ze begon erg bizarre symptomen te vertonen. Ze ging dan in een soort trance die zij een ‘wolk’ noemde. In die toestand hallucineerde ze en zag ze dingen zoals slangen en doodskoppen.

Toen werd het zelfs erger: ze verloor haar stem en raakte verlamd. Ze kon geen vloeistoffen drinken. Soms vergat ze zelfs haar moedertaal, Duits, en kon ze alleen Engels of Frans spreken.

Breuer begon haar te behandelen toen ze een aanhoudende en uitputtende hoest kreeg. Ze had ook verlammingen in haar gezicht, de arm en het been. Haar vader leed aan een tuberculosegezwel. Zij was degene die tijdens zijn ziekte voor hem zorgde. Maar nu werd ze zelf ziek.

Anna O. en de genezende kracht van woorden

Breuer gebruikte hypnose bij haar. Ze vertelde echter alleen maar chaotische verhalen. De tweede keer dat hij haar hypnotiseerde, vroeg hij haar of iets haar stoorde.

Ze antwoordde met de volgende zin: “ajamáis acht nobody bella mió please lieboehn nuit.” Dit was uiteraard iets geks: een zin die uit vijf verschillende talen bestond. Breuer nam toen de beslissing om Anna O. vanaf dat moment zonder hypnose te behandelen.

Hij veranderde dus haar behandeling en gebruikte luisteren als zijn voornaamste gereedschap. Hij moedigde haar aan te spreken en alles te zeggen wat in haar opkwam. Haar symptomen begonnen te verbeteren. Dit leidde tot de grondslag van wat later bekend werd als vrije associatie.

Zij begon dit proces “schoorsteenvegen” of de “spreekkuur” te noemen. De psychoanalyse zou de laatste term in zijn eigen beschrijvingen integreren. Breuer van zijn kant gaf het proces de naam de “catharsismethode”.

De genezing van Anna O en het ontstaan van de psychoanalyse

Het therapeutische proces met Anna O. kende veel hoogte- en dieptepunten. Ze werd uiteindelijk verliefd op Breuer en ontwikkelde een sterke afhankelijkheid ten opzichte van hem. Hij voelde zich ook tot haar aangetrokken. Maar omdat hij gehuwd was, besloot hij de behandeling stop te zetten.

Een tijdje later ontdekte Freud het fenomeen van de ‘overdracht’ die bij deze gebeurtenissen optreedt, en het seksuele verlangen dat achter hysterie ligt.

Anna O. werd twee keer in het ziekenhuis opgenomen en had enkele instortingen. Maar op een bepaald moment had ze al haar symptomen onder controle. Ze werd een activiste voor vrouwen- en kinderrechten en een redelijk opmerkelijke schrijfster en vertaalster. Haar leven begon dus een zogenaamd ‘normaal’ pad te volgen.

Elf jaar later publiceerden Breuer en Freud een boek met de titel Studies over hysterie, waarin de psychoanalyse als een gedifferentieerde benadering omschreven werd.

Het geval Anna O. is in dit boek de meest verhelderende zaak. Velen zullen later zeggen dat hysterie en Anna O. op een symbolische manier de ware grondleggers van de psychoanalyse waren.