Zygmunt Bauman: hoe sociale media ons verstrikt

Zygmunt Bauman was een Poolse socioloog die roem en erkenning heeft behaald door zijn boek ‘Liquid Modernity.’ Dit boek heet in Nederland ‘Vloeibare Tijden.’ Hierin wijst hij postmodernisme aan als de oorzaak van het ineenstorten van vastheid. Niks is nog langer vast of stevig. Alles is tijdelijk, vergankelijk of veranderlijk. Een van zijn sterkste aanvallen worden gericht op de sociale media.

Zygmunt Bauman had geen gemakkelijke jeugd. Hij moest zijn eigen land ontvluchten en werd hierbij achtervolgd door Nazi’s. Uiteindelijk lukte het hem zich opnieuw te vestigen in Israël, waarna hij in de jaren ’70 de wereld verraste met zijn stellingen. Dit won hem een aantal onderscheidingen, waaronder de Europese Amalfi prijs voor Sociologie en Sociale Wetenschappen in 1992.

Zygmunt Bauman analyseerde de hedendaagse wereld op felle wijze. Zijn grootste en meest recente gedachten zijn makkelijk te vinden op het internet en de sociale media. Hij ziet in beiden weinig deugd. Sterker nog, hij definieert de twee – internet en sociale media — als valstrikken waar mensen in belanden. Vanuit zijn optiek is men ook nog eens gelukkig om hierin gevangen te zitten.

Zygmunt Bauman en Facebook

Hier volgt een schokkend citaat van Bauman: “De oprichter van Facebook, Mark Zuckerberg, heeft $50.000.000.000 met zijn bedrijf verdiend. Daarvoor heeft hij onze angst voor eenzaamheid gebruikt. Dat is wat Facebook is.” Hij heeft het hierbij eigenlijk niet alleen over Facebook, maar over alle sociale media.

De socioloog heeft benadrukt dat de genialiteit van Mark Zuckerberg te vinden is in hoe goed hij door heeft dat mensen bang zijn om alleen te zijn. Op sociale media lijkt eenzaamheid niet te bestaan. Er staat altijd wel iemand ‘klaar’ om onze zorgen te lezen. Diezelfde persoon zal ons besluit om onze zorgen te delen ook nog eens belonen met een ondersteunende ‘like’.

Mensen lijken vandaag de dag tevreden te zijn met het deel uitmaken van alledaagse gesprekken. Dit alles onder het mom van ‘contact houden’. Onze dagen worden niet langer gespendeerd in het gezelschap van anderen. De meest trouwe partner die we ons kunnen voorstellen is onze computer of onze telefoon.

Het tekort aan dialoog en gemeenschap

Als een socioloog krijgt Zygmunt Bauman veel te maken met nieuwe, technologische afhankelijkheden. Vanuit zijn optiek zijn dit verpletterende, praktisch onweerstaanbare krachten. Ze wekken een indrukwekkend gemeenschapsgevoel op. Nog nooit in onze geschiedenis heeft zoiets bestaan. Toch denkt Zygmunt Bauman echter ook dat men nog nooit zoveel gecommuniceerd heeft,zonder doel of resultaat.

Hij constateert dat mensen ‘echoën’ op Facebook en soortgelijke platformen. Ze luisteren alleen naar datgene dat ze willen horen. Voor hem is sociale media als een enorm huis vol spiegels. In dit huis komen we wel mensen tegen, maar gaan we de dialoog niet aan.

Het maken van nieuwe vrienden en ze weer loslaten is veel te gemakkelijk op sociale media. In het echte leven gaat dat natuurlijk niet zomaar. In het echt moeten we er moeite insteken. Op het internet niet zozeer. Er vindt wel een uitwisseling van berichten plaats, maar geen daadwerkelijke dialoog. Er zijn meningsverschillen, maar geen echt, constructief debat. Dit creëert de illusie van verbintenis met anderen terwijl dit er niet daadwerkelijk is.

Het rijk van de “openbare ik”

Sociale media nodigt ons uit om onszelf openbaar te maken, om te laten zien wie we zijn. Natuurlijk kiezen we ervoor om alleen de meest acceptabele delen van onszelf te laten zien. We vormen zodoende kleine gemeenschappen die we beheren hoe we maar willen. We zijn kleine dictatoren in het rijk van ons account en wij zijn zo ook degenen die besluiten wie hier wel of niet horen te zijn. Het is niet echt van invloed op ons als we iemand uit onze vriendenlijst verwijderen.

Ons ego staat op de eerste plek op de sociale media. Zonder dat we het zelf doorhebben, worden we afhankelijk van hoe we op Facebook overkomen. We willen op een zekere wijze gezien en erkend worden. Als dit niet gebeurt, raken we gefrustreerd.

De vloeibare cultuur

Zygmunt Bauman ziet de sociale media als een valstrik  Hij denkt dat het een duidelijke invloed heeft op wat hij de ‘vloeibare cultuur’ noemt. Hierin zegevieren onzekere relaties, ofwel liefde zonder een gezicht en zonder toewijding. Deze vloeibare cultuur teert op golven van gevoelens en ideeën die er vandaag mogen zijn, en morgen verdwijnen. Het amuseert mensen maar houdt ons tegelijkertijd onder de duim. We zijn ons simpelweg niet bewust van de politieke en economische autoriteiten die ons in hun greep hebben.

Dit vooruitzicht is volgens Zygmunt Bauman absoluut niet motiverend. Ondanks alle informatie die rondzweeft op het internet, raakt men steeds slechter geïnformeerd. We weten nooit wat we wel en niet moeten geloven. Onze communicatie is verminderd tot monologen in plaats van echte communicatie. Er is zoveel te doen rondom globalisatie, dat het individualisme agressievere vormen begint aan te nemen. Het enige wat deze vorm van ‘vrijheid’ gedaan heeft, is ons meer inschikkelijk gemaakt richting degenen die willen beslissen hoe wij moeten leven.