Wat is epicurisme in de filosofie?

Deze Griekse beweging stelt plezier voor als een manier om geluk te vinden, de geest te bevrijden en bevrediging te vinden in eenvoudige dingen. Wij nodigen je uit om meer over deze leer te ontdekken.

Geschreven en geverifieerd door de filosoof Matías Rizzuto.

Laatste update: 15 februari, 2024

Epicurisme vertegenwoordigt een manier van leven die gericht is op het nastreven van geluk en plezier. Deze filosofie, die teruggaat tot het oude Griekenland, biedt een uniek perspectief op het bereiken van een volwaardig en sereen bestaan. Het leert ons ook om waarde te hechten aan eenvoudige genoegens en onnodig lijden te vermijden.

De relevantie van dit gedachtegoed overstijgt de historische context en biedt waardevolle lessen voor de hedendaagse mens. In dit artikel zullen we ontdekken hoe de leer nog steeds essentieel en transformerend is in ons tijdperk.

Hoe is het epicurisme ontstaan?

De filosofie van Epicurus van Samos ontstond in de 4e eeuw voor Christus in Griekenland. Ze ontwikkelde zich in een landelijke omgeving, in contact met de natuur, waar gediscussieerd werd over leven en geluk.

De school stond bekend als “de tuin,” waar het kweken van planten en groenten samenging met filosofische discussies, in een sfeer van vriendschap en broederschap.

Het centrale idee is dat plezier het uiteindelijke doel van het leven is. Maar, in tegenstelling tot wat velen denken, propageerde Epicurus een subtiel plezier, ver van excessen, gebaseerd op rust en gematigdheid. In die zin zijn pijn en angst de grootste obstakels voor geluk.

Zijn filosofie richt zich op het minimaliseren van deze negatieve emoties door te streven naar een leven van sereniteit en tevredenheid.

Een van de centrale waarden van zijn leer was het belang van vriendschap. Epicurus zag sterke relaties en wederzijdse steun als een essentiële bron van plezier en voldoening. In tegenstelling tot andere scholen, zoals de Academie van Plato of het Lyceum van Aristoteles, accepteerden Epicuristen vrouwen als lid.

Wat stelt het Epicurisme voor?

Deze denkschool beschouwt men ook wel als levenskunst. Dit omdat het een weg voorstelt naar innerlijke vrede, een cruciale kwaliteit voor een vervuld leven. Bovendien is het een concentratie die gebaseerd is op een hedonistische opvatting van geluk, maar niet in de oppervlakkige of materialistische zin. En er is een verschil tussen Epicurisme en hedonisme vandaag de dag.

Voor Epicurus wordt waar geluk, of εὐδαιμονία in Griekse termen, bereikt door oprecht plezier. Echt plezier is geen ongecontroleerd najagen van vluchtige sensaties, maar een staat van zijn die voortkomt uit de geestelijke rust en het lichamelijk welzijn die het gevolg zijn van leven in harmonie en balans.

De sleutel tot het bereiken van deze staat van vervulling ligt in het bevrijden van de geest van onnodige angsten en het vinden van voldoening in de eenvoudige en natuurlijke dingen van het leven.

De vierdelige kuur

Het streven naar geluk dat het epicurisme voorstelt, kan men samenvatten in wat de papyrus toegeschreven aan Philomenus van Gadara (Engelse link) “de vierdelige kuur” noemt. Deze bestaat uit de aanvaarding van vier basisvereisten die door de school worden voorgesteld.

1. Vrees de goden niet

Voor Epicurus bestaan de goden niet als entiteiten die zich bezighouden met het menselijke lot of de wisselvalligheden van de aardse wereld. Hij zag ze als onsterfelijke, gelukzalige wezens die in een eeuwige staat van geluk en tevredenheid leven.

Gezien hun aard hebben de goden er geen belang bij om zich met de zaken van mensen te bemoeien. Daarom is er geen reden om bang voor ze te zijn of hun gunst te zoeken.

De afwezigheid van goddelijke tussenkomst in ons leven betekent niet dat er chaos heerst. Het is eerder een oproep om de beperkingen van onze natuur te erkennen en te accepteren en om op eigen kracht orde en stabiliteit te zoeken.

Uiteindelijk benadrukt deze leer dat wij als mensen het vermogen en de verantwoordelijkheid hebben om ons leven te leiden en met moeilijkheden om te gaan zonder afhankelijk te zijn van goddelijke interventies.

2. Maak je geen zorgen over de dood

Epicuristen benaderen de kwestie van de dood met een reflectief en troostend perspectief. Dit in tegenstelling tot veel menselijke angsten die geworteld zijn in het onbekende. Voor Epicuristen is sterven geen ervaring om bang voor te zijn, omdat we zowel op het fysieke vlak als in de spirituele wereld ophouden te bestaan.

De dood wordt een ontbering, maar geen toestand van lijden of angst. Epicurus beschrijft de ziel als een entiteit die bestaat uit delicate atomen die uiteenvallen wanneer het lichaam ze niet langer bij elkaar kan houden. Dat impliceert dat we bij de dood ophouden te bestaan.

Deze afwezigheid van bewustzijn na de dood betekent dat noch de levenden noch de doden een echte of tastbare relatie met de dood hebben.
3. Het goede is gemakkelijk te bereiken.

Het goede is gemakkelijk te bereiken

Epicurus stelt dat het bereiken van plezier en de afwezigheid van pijn eenvoudiger is dan velen denken. Voor hem zijn er bepaalde natuurlijke en noodzakelijke verlangens, zoals eten of drinken, die essentieel zijn voor onze overleving en ons welzijn. Als deze verlangens worden bevredigd, bevrijden ze ons van pijn en stellen ze ons in staat om volledig te leven.

Hij erkent echter ook andere natuurlijke verlangens, zoals bepaalde smaken. Die zijn weliswaar plezierig, maar niet essentieel en niet significant bijdragen aan ons algehele welzijn.

Het is essentieel om onderscheid te maken tussen zulke essentiële en onnodige verlangens. Hoewel het van vitaal belang is om onze basisbehoeften te bevredigen, kan overmatige gehechtheid aan niet-essentiële verlangens leiden tot ontevredenheid en ongelukkig zijn.

4. Het verschrikkelijke is gemakkelijk te verdragen

Pijnlijke ervaringen zijn vluchtig en meestal kort vergeleken met de lengte van het leven. Epicurus beweerde dat zelfs intense pijnen niet oneindig voortduren. Ook zei hij dat chronische pijnen zelden zo intens zijn dat ze onverdraaglijk zijn.

Hij suggereert dus dat we in elke ongunstige situatie verlichting kunnen vinden door ons te richten op plezierige ervaringen of door te anticiperen op toekomstige gelukkige momenten.

In die zin kan fysiek ongemak worden tegengegaan door het mentale plezier dat voortkomt uit het zich herinneren van eerdere plezierige ervaringen of het zich voorstellen van toekomstige gelukkige momenten.

Volgens Epicurus onderstreept het vermogen om pijn in evenwicht te brengen en te compenseren met mentaal genot de inherente veerkracht van de mens en de vergankelijke aard van aandoeningen.

Epicurus en genot

Zoals hierboven vermeld, moet men de hedonistische benadering niet verwarren met onmatigheid in zintuiglijk genot. De volgelingen van het epicurisme zochten geluk in de meest uiteenlopende vormen van genot. Filosofie zelf wordt gezien als een bron van geluk. Dit omdat het niet alleen kennis verschaft, maar ook een troostende activiteit is voor degenen die het beoefenen.

Vriendschap wordt ook voorgesteld als een onuitputtelijke groeve waaruit de edelste gevoelens worden gehaald. Wederzijdse steun en kameraadschap worden gezien als fundamentele elementen voor de volledige ontwikkeling van de mens.

Vriendschap heeft echter geen instrumentele rol, maar als het volwassen is, worden de voldoening en het lijden van vrienden in het vlees ervaren.

Het is de moeite waard om te herhalen dat er genoegens van het lichaam en genoegens van de ziel zijn. De overtuiging is dat de eerste in het heden worden ervaren en betrekking hebben op sensaties zonder pijn. De laatste hebben betrekking op mentale processen en toestanden.

Op hun beurt hebben deze genoegens, evenals het lijden, betrekking op het bevredigen van noodzakelijke en natuurlijke verlangens of begeerten (onderdak, voedsel, slaap, enz.), niet-noodzakelijke en natuurlijke verlangens (vriendschappen, seksuele bevrediging, technologie, enz.) en verlangens die noch noodzakelijk noch natuurlijk zijn (macht, geld, roem, enz.).

Deze stroming stelt voor om de verschillende genoegens met elkaar in evenwicht te brengen en de verschillende lusten te bevredigen.

Een oude filosofie die vandaag de dag van toepassing is

Hoewel deze filosofie vele eeuwen geleden is ontwikkeld, heeft het verschillende denkers geïnspireerd bij de ontwikkeling van hun systemen.

Van middeleeuwse tot moderne auteurs vinden de benaderingen van Epicurus boeiend. Zowel Marx, geïnteresseerd in atomistische ideeën, als John Stuart Mill en zijn ontwikkeling van de verschillende soorten plezier, hebben geput uit deze duizenden jaren oude stroming.

Veel van de voorstellen van Epicurus kan men in het dagelijks leven toepassen. Door erover na te denken is het mogelijk om onze prioriteiten te heroverwegen en waarde te hechten aan sereniteit, vriendschap en het genieten van eenvoudige genoegens. Het epicurisme is niet alleen een filosofische theorie, maar een praktische gids voor een voller en bevredigender leven.