Vervlakte emoties of emotionele onverschilligheid

Hoe zou het zijn om niet in staat te zijn om gevoelens te uiten of zelfs te voelen? Het is mogelijk en wordt aangeduid met ‘vervlakte emoties.’ Stel je eens voor dat een familielid je vertelt dat ze de loterij gewonnen hebt, maar dat je niet blij voor hem kunt zijn. In plaats van vreugde voel je apathie. Je lacht niet en feliciteert de ander niet en je gezichtsuitdrukking blijft onveranderd. In gedachten ben je blij voor hem, maar je gevoelens lopen niet gelijk op.

Een ander voorbeeld: iemand wordt ontslagen voor een compleet oneerlijke reden. In plaats van dat je je hierdoor boos of verdrietig voelt, ben je niet in staat om ook maar iets te voelen. Het is een fenomeen dat gekenmerkt wordt door een onvermogen om vreugde, verdriet, angst, boosheid of elke andere (te verwachten) emotie te voelen.

Voordat we het concept van een vervlakte emoties verder uitleggen, gaan we het hebben over wat emoties zijn en welke rol ze in onze levens spelen. Op die manier zul je beter in staat zijn om te begrijpen wat er in mensen met vervlakte emoties om gaat.

Wat zijn emoties?

Emoties zijn reacties die we allemaal ervaren: vreugde, verdriet, angst, boosheid, enzovoort. Al zijn we allen bekend met emoties, dit maakt ze niet minder complex wanneer je eenmaal stil staat bij hun bestaan. We hebben ons allemaal wel eens nerveus of angstig gevoeld. Echter, niet iedereen is er van op de hoogte dat een slechte regulatie van deze emoties kan lijden tot een emotionele blokkade of zelfs tot ziekte.

Om het wat simpeler te maken: emoties representeren een biologische neiging om op een zekere manier te reageren op bepaalde stimuli. Dit kunnen we van onze omgeving leren. Vandaag de dag zijn de meeste deskundigen het met elkaar eens dat met elke emotie, een paar vaste reacties de kop op steken.

Ten eerste vindt er een neurofysiologische respons plaats. Dit wordt in gang gezet door hormonen en neurotransmitters, wat op zijn beurt een gedragsmatige reactie uitlokt. Ook zal er een cognitieve reactie plaatsvinden, wat ons ervan bewust maakt hoe we ons nou voelen. Gedragsmatige en cognitieve reacties variëren op basis van de omgeving van het individu en de cultuur waarin hij of zij leeft.

Onderdelen van emoties

De mate van aangenaamheid of onaangenaamheid van elke emotie geeft het leven substantie. Emoties zijn van essentieel belang bij het vormen van herinneringen, het maken van keuzes, dingen oordelen, redeneren, gedrag, sociale relaties en het algemene welzijn.

Dit is zo omdat de herinneringen die we bij ons houden vaak emotioneel van aard zijn. We hebben ook emotionele spanning nodig bij het maken van keuzes. Sterker nog, het nemen van beslissingen is vaak gebaseerd op emoties. Maar het belangrijkste met betrekking tot emoties is dat ze ons voorbereiden, motiveren en leiden.

Emoties bestaan uit 2 delen: de subjectieve sensatie die we binnenin voelen en de externe manifestatie van de emotie. Soms is het mogelijk om de twee van elkaar te scheiden. Bijvoorbeeld: een acteur kan alle externe uitingen van een emotie simuleren zonder het gevoel ervan echt te belijden.

Welke functie hebben emoties?

Een van de belangrijkste functies van emoties is ons voorbereiden op actie. Ze mobiliseren de energie die we nodig hebben om effectief te reageren op de omstandigheden om ons heen. Daarbij kanaliseren ze ons gedrag richting een gewenst doel.  Elke emotie vertelt ons iets en duwt ons richting een ander soort actie.

Emoties vervullen ook een sociale functie. Het overbrengen van je gevoelens naar anderen maakt de relatie tussen jullie twee mogelijk — en versterkt deze bovendien. Onze emoties dienen als signalen voor anderen. Ze geven hints waardoor de ander zijn houding en gedrag richting jou kan aanpassen indien nodig.

Tenslotte vervullen emoties een motiverende functie. Emoties moedigen ons aan om gedrag te vertonen dat moeite kost. Zo moedigt boosheid bijvoorbeeld defensieve handelingen aan; vreugde vraagt om interpersoonlijk contact; verrassing vereist aandacht richting nieuwe stimuli.

Emoties leiden ons gedrag dus ook doordat we het uitvoeren van gemotiveerd gedrag opzoeken of juist vermijden, afhankelijk van hoe we ons voelen. Het is dus duidelijk dat het belangrijk is om emoties te voelen en te uiten.

Wat betekenen vervlakte emoties?

Vervlakte emoties staan niet gelijk aan een stoornis. Het is eerder een symptoom dat duidt op iets dat niet functioneert zoals het zou moeten. Vervlakte emoties kunnen worden gedefinieerd als ‘het onvermogen om emoties te ervaren en uiten.’ Het wordt vaak ook omschreven als emotionele onverschilligheid of emotionele botheid. Dit omdat de persoon zich afstandelijk of onverschillig lijkt op te stellen richting zowel zijn eigen als andermans emoties.

Het is belangrijk om te benadrukken dat het om de afwezigheid van zowel positieve als negatieve emoties gaat. Iemand met vervlakte emoties is dus niet enkel niet in staat om vreugde te ervaren, maar ook angst valt buiten hun bereik. Het komt echter zelden voor dat iemands emoties volledig afgevlakt zijn. Dat wil zeggen dat ze emoties wel tot een kleine mate kunnen ervaren, maar alleen in buitengewone situaties. Het gaat dus meer om een algemeen emotioneel vermogen dat slechts een hele kleine omvang kent.

Hoe staan vervlakte emoties in verband met depressie?

Vervlakte emoties moet niet verward worden met depressie of het onvermogen om genot te ervaren. Depressie wordt echter wel op zijn beurt geassocieerd met apathie en een leeg gevoel van binnen.

Het onvermogen om genot te ervaren, oftewel anhedonie, is een typisch onderdeel van depressieve stoornissen. Mensen met een depressie zijn niet in staat om van activiteiten te genieten waar ze eerst veel plezier aan beleefden. Daarom stoppen ze op termijn met deze activiteiten, waardoor het uiteindelijk nog moeilijker wordt voor hun om zich beter te voelen.

Mensen met vervlakte emoties ervaren emoties met weinig intensiteit of ervaren ze helemaal niet. Dit zien zij zelden als een probleem, in tegenstelling tot de meeste mensen met depressie. Ze voelen niets, maar ze lijden er ook niet onder.

Het kan moeilijk zijn om anhedonie van vervlakte emoties te onderscheiden. Beiden kunnen op hetzelfde tijdstip voorkomen. Om de twee toch van elkaar te onderscheiden is het handig om te onthouden dat anhedonie het onvermogen is om plezier — een positieve emotie — te ervaren. Vervlakte emoties staan echter voor een tekort aan alle emoties of een verminderd uitdrukkingsvermogen hiervan.

Hoe ontstaan vervlakte emoties?

Vlakke emoties zijn een collectief symptoom of uitdrukking van een onderliggende stoornis, zoals we eerder al lieten weten. Daarom gebeurt het nooit als een op zichzelf staand iets. Het is altijd een onderdeel van een groep symptomen die samen een bepaalde stoornis of syndroom vormen.

Vervlakte emoties worden het vaakste in verband gebracht met schizofrenie. Als we alle andere stoornissen (zoals een schizoïde persoonlijkheidsstoornis) buiten beschouwing laten, kunnen we hier wat verder op inzoomen. Zo zijn er binnen de schizofrenie zowel positieve als negatieve symptomen.

Positieve symptomen omvatten de symptomen die zich als een ‘teveel’ presenteren. Dat wil zeggen: het zijn duidelijk aanwezige verschijnselen, zoals hallucinaties, wanen en psychoses. Ons vermogen tot perceptie produceert een ‘overvloed’ aan sensaties. Negatieve symptomen omvatten de afwezigheid van verschijnselen. Apathie is bijvoorbeeld een negatief symptoom omdat het een gebrek is aan emotie, motivatie of enthousiasme.

Vervlakte emoties dus onder de negatieve symptomen van schizofrenie. Schizofrenie is echter, zoals al eerder gezegd, niet de enige stoornis waar dit symptoom zich voordoet.  Het wordt ook gezien bij stoornissen die binnen het autistische spectrum vallen. Hierbij heeft de persoon moeite met het intens ervaren van emoties en het uiten hiervan op een gepaste manier. Het kan zich ook voordoen bij mensen met bepaalde soorten dementie als gevolg van de veranderingen in de hersenstructuren.

Omdat vervlakte emoties onderdeel uitmaken van een bredere groep symptomen, kun je dit niet individueel behandelen. De onderliggende ziekte of stoornis moet altijd behandeld worden om dit probleem te verhelpen.

Literatuur

Díaz Marsá, M. (2013). Afrontando la Esquizofrenia. Guía para pacientes y familiares. Enfoque Editorial S.C.

Cooper, D. (1985). Psiquiatría y antipsiquiatría. Barcelona: Paidós Ibérica.