Separatieangst: wanneer wordt het een probleem?
Separatieangst, of verlatingsangst, is een situatie die we meestal associëren met kinderen, maar veel volwassenen ervaren het ook. Het wordt gedefinieerd als het voelen van overmatige angst wanneer we worden gescheiden van ons huis of van mensen met wie we een sterke emotionele band hebben. Mensen als onze ouders, grootouders, broers en zussen, kinderen enzovoort.
De symptomen kunnen mild of zeer ernstig zijn en zijn vergelijkbaar bij zowel kinderen als volwassenen. Bij volwassenen wordt meestal aangenomen dat het een probleem is dat de persoon ontwikkelde tijdens zijn jeugd. Maar dit is niet altijd het geval, het kan zich op elk moment tijdens iemands leven voordoen.
Het manifesteert zich als de angst om gescheiden te worden van de partner, kinderen, werkplek of iets dat veel sentimentele waarde heeft. Het kan ontzettend vermoeiend zijn voor de persoon die eraan lijdt, maar ook voor de mensen aan wie de persoon zo gehecht is. Vaak weerspiegelt of versterkt het een afhankelijkheid die tot op zekere hoogte al bestond.
“Moge je vrij zijn om een pad te bewandelen zonder de noodzaak te voelen om de bestemming ervan te weten, noch de koortsachtige angst om zeker te zijn dat je een kant opgaat die ik voor jou voor ogen zou hebben.”
-Margaret Mead-
Tijd is een moeilijk concept en het duurt jaren om een juist besef van tijd te ontwikkelen. Voor veel kinderen is elke scheiding moeilijk en een reden voor leed en tranen. Als het bovendien niet goed wordt gecontroleerd door de ouders, kan dit ernstige gevolgen hebben, zoals onzekerheid tijdens de adolescentie. Deze gevolgen kunnen zelfs andere levensfasen beïnvloeden.
Separatieangst: het belang van behandeling
Zoals met alle angststoornissen, of we deze nu ontwikkelen tijdens de kindertijd of de volwassenheid, is ook bij separatieangst behandeling ontzettend belangrijk. Slechts in zeldzame gevallen verdwijnt het vanzelf. Meestal heeft het de neiging om te groeien, zich te vertakken naar andere gebieden van het leven en de ontwikkeling van andere vormen van angst te bevorderen. Deze omvatten agorafobie of paniekstoornissen.
De aanbevolen behandeling is meestal psychotherapie. Als het echter om kinderen gaat, zal de juiste kennis over de stoornis en het toepassen van de hulpmiddelen die we je in dit artikel bieden helpen om deze situatie te voorkomen. We zullen je helpen de waarschuwingssignalen te herkennen voor het geval dat de separatieangst net begint.
“Bedreigingen voor ons zelfrespect of het idee dat we van onszelf hebben, produceren meestal veel meer angst dan bedreigingen voor onze fysieke integriteit.”
-Sigmund Freud-
Het is een normale fase
Bepaalde angst voor scheiding is normaal en gebruikelijk tijdens bepaalde ontwikkelingsfasen. Tussen de 8 en 14 maanden oud beginnen baby’s, die voorheen geen besef van gevaar hadden, bang te zijn voor vreemdelingen of nieuwe plekken. Deze ‘normale fase’ is een natuurlijke aanpassingsmethode die kinderen helpt zich aan hun omgeving aan te passen en deze te domineren.
Meestal neemt de separatieangst aanzienlijk af of verdwijnt deze volledig wanneer kinderen de leeftijd van ongeveer twee jaar bereiken. Op deze leeftijd begrijpen kinderen dat hun ouders weg kunnen gaan, maar dat ze later ook weer terug zullen komen. Tegelijkertijd begrijpen ze dat ook ze zelf kunnen weggaan en weer terug kunnen komen. Deze nieuwe zekerheid geeft ze de moed om de wereld te verkennen.
Dit betekent niet dat kinderen tijdens specifieke of nieuwe momenten of situaties niet een zekere mate van angst kunnen ervaren. Deze angst is waarschijnlijker wanneer ze voor een langere periode van hun ouders worden gescheiden, wanneer ze worden geconfronteerd met een ziekenhuisopname, een verandering van school, enzovoort.
Separatieangst wekt vaak veel emoties op
In deze situatie kunnen ouders allerlei emoties ervaren. Zo kan het een gevoel van welzijn veroorzaken omdat het toch een fijn gevoel is om te weten dat je kind aan je gehecht is. Het kan ook schuldgevoelens veroorzaken omdat je ze bij vreemden moet achterlaten. Ook normaal is om je uitgeput of overweldigd te voelen door de hoeveelheid aandacht en de tijd die je kind nodig heeft.
“Geen enkele passie berooft zo effectief de geest van al zijn vermogens om te handelen en redeneren als angst.”
-Edmund Burke-
Het feit dat je kind niet wil dat je weggaat, is een goed teken van een gezonde gehechtheid. Natuurlijk geldt dit alleen zolang dit verlangen niet voor veel onrust zorgt. Een gezonde gehechtheid betekent dat er vertrouwen is. Je kind vertrouwt erop dat je terug zult komen wanneer je weggaat, en dit is genoeg om hem gerust te stellen terwijl je weg bent. Een pathologische gehechtheid ontstaat wanneer het kind de hele tijd opnieuw bevestiging en veiligheid nodig heeft en wanneer hij niet de middelen heeft om nieuwe situaties te confronteren. Deze situaties worden hierdoor ontzettend moeilijk voor hem.
Dit is een moeilijke fase. De angst zou echter na verloop van tijd en met veel geduld en kracht moeten verdwijnen. Als je daarentegen elke keer dat je kind begint te huilen de kamer inrent of al je plannen voor hem aan de kant schuift, dan is de kans groot dat hij zijn vaardigheden zal verfijnen. Hij zal zich namelijk bewust worden van de macht die hij heeft om de scheiding waar hij zo bang voor is te vermijden.
Vooruitplannen en uitproberen: twee belangrijke concepten
Als je van plan bent om je kind naar de kinderopvang te brengen, zul je waarschijnlijk te maken krijgen met de separatieangst waar we het over hebben. Kinderen zijn bijzonder gevoelig tussen de leeftijd van 8 maanden tot 1 jaar. Als je geen andere keuze hebt, probeer het dan langzaam op te bouwen. Breng je kind naar nieuwe plekken of laat hem voor een korte periode achter bij een familielid of verzorger. Doe dit steeds vaker totdat het moment is aangebroken om hem op de kinderopvang achter te laten.
Voor deze ‘oefening’ uit op momenten dat je kind niet moe, rusteloos of hongerig is. Plan om het te doen nadat hij heeft gegeten of zijn dutje heeft gedaan. Bedenk dat hij nog maar een kind is en dat het veel beter is om veranderingen aan te brengen als aan de basisbehoeften is voldaan.
Bereid jezelf en je kind voor op de kinderopvang door er eerst eens samen te gaan kijken. Maak de aanpassing als het mogelijk is bovendien geleidelijk. Laat de kleine bijvoorbeeld eerst maar een paar uur achter, en bouw deze tijd langzaam op.
Coherentie, rust en beloften nakomen: 3 fundamentele richtlijnen
Als je je kind naar een bepaald kinderdagverblijf brengt, dan komt dat omdat je vertrouwen hebt in de professionals die er werken. Probeer in dit opzicht coherent te zijn met deze beslissing. Laat ze je helpen de scheiding te beheren door hun advies op te volgen. Houd er rekening mee dat ze veel ervaring hebben met dit soort problemen en het beste willen voor jou en je kind.
“Er is niets kenmerkender voor de vooruitgang van beest tot mens dan het verminderen van gerechtvaardigde gelegenheden om angst te voelen.”
-William James-
Blijf kalm en probeer rust en vertrouwen over te brengen op je kind. Laat hem weten wanneer je terugkomt door concepten te gebruiken die hij kan begrijpen. Bijvoorbeeld: ‘na het middageten’, ‘na het dutje’, enz. Je kunt een afscheidsritueel creëren die van het gedag zeggen een warme, aangename en liefdevolle gebeurtenis maakt. Een moment waarop je je volle aandacht aan hem besteedt. Maar kom als je eenmaal weg bent gegaan niet terug. Dat kan de dingen alleen maar erger maken.
Stel je kind niet teleur
Kom terug op het moment dat je beloofd hebt om terug te komen. Op deze manier zul je het vertrouwen dat je kind in je heeft koesteren en hem helpen de situatie beter te overwinnen. Wees punctueel, vooral tijdens het aanpassingsproces. Hoewel kinderen geen duidelijk tijdsbesef hebben, zullen ze merken hoe de andere kinderen weggaan en zich misschien ongerust voelen omdat je niet bent gekomen.
“Bezorgdheid is het dragen van de last van morgen met de kracht van vandaag.”
-Corrie ten Boom-
Als het tijd is om afscheid te nemen, ga dan niet snel weg, ook al zie je dat het goed gaat met je kind. Hierdoor kan hij zich verlaten voelen. Ga pas weg nadat je goed afscheid hebt genomen. Maak het afscheid echter ook niet langer dan nodig is. Deze houding versterkt het gevoel dat de kinderopvang een slechte plek is of dat wat er gebeurt niet eerlijk is.
Het is niet gebruikelijk dat separatieangst zich elke dag voordoet of gedurende lange perioden aanhoudt. Als je je zorgen maakt dat je kind zich niet kan aanpassen aan jouw afwezigheid, raadpleeg dan een deskundige. Houd er rekening mee dat je de situatie ook verkeerd kunt aanpakken. Mogelijk heb je hierbij de hulp van een specialist nodig.