Sensorineurale anosmie: veranderingen in de reukzin

We leven omringd door geuren die alles doordringen, waardoor geuren ontstaan die soms fascinerend en soms onaangenaam zijn. De waarneming van het olfactorische universum kan worden verstoord door de ziekte van sensorineurale anosmie.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 08 april, 2023

Stel je voor dat je leeft in een wereld zonder geuren. Mensen met anosmie worden geconfronteerd met deze uiterst complexe situatie. In feite is onze reukzin, net als de rest van onze zintuigen, essentieel voor onze overleving. Dit zintuig waarschuwt ons namelijk voor bepaalde bedreigingen in de omgeving en zorgt er ook voor dat onze herinneringen naar boven komen.

Het reukzintuig maakt deel uit van het chemische neurosensorische systeem (Guerra, 2016), waaraan bijna vijftig miljoen neuronen deelnemen. Het is dankzij dit systeem dat we verschillende moleculen kunnen identificeren en ze cognitief kunnen labelen onder de namen die ze kenmerken. Bijvoorbeeld: “Het ruikt naar snoep” of “Het ruikt naar rook.”

De reukzin

Stel je voor dat je in een wereld leeft waarin mensen het vermogen missen om een brand aan zijn geur te herkennen. Onze reukzin voorziet ons niet alleen van heerlijke olfactorische ervaringen, maar stelt ons ook in staat potentieel levensbedreigende omstandigheden te overleven. Een ander voorbeeld is het ruiken van bepaald voedsel en vervolgens tot de conclusie komen dat het bedorven is.

Je neus vangt de moleculen op die bepaalde voorwerpen afgeven, de zogenaamde reukmoleculen. Vervolgens worden zintuiglijke gegevens doorgegeven, van de neuszenuwuiteinden naar de bulbus olfactorius.

In dit gebied ligt een gebied dat bekend staat als het reukepitheel. Hier bevinden zich groepen van duizenden cellen die verantwoordelijk zijn voor het uitzenden van de boodschap van geur naar de hersenen.

Het voertuig dat de verbinding mogelijk maakt tussen de reukbol en het hersengebied waar het molecuul wordt gelabeld (“Het is chocolade”. “Het ruikt naar kaas”. “Het ruikt rot”) wordt het reukkanaal genoemd. Dit zintuig leidt naar een andere structuur, de cortex of hersenschors.

Olfactorische cortex anatomie

De olfactorische cortex is het centrum dat het orkest van geuren aanstuurt. Dankzij dit gebied ben je in staat te identificeren en te herkennen wat je op een bepaald moment ruikt. Bovendien kun je hiermee zelfs onderscheid maken tussen verschillende geuren die je tegelijkertijd waarneemt. Het wordt bijgestaan door de volgende gebieden (Spaanse link).

De voorste olfactorische kern

Deze maakt je bewust van wat je op dit moment, in het huidige moment, ruikt. Bovendien geeft het je het vermogen om onderscheid te maken tussen verschillende soorten geuren. Bijvoorbeeld “Het ruikt zoet” of “Het ruikt naar bloemen.”

De reukknobbel

Hiermee kun je je gesterkt voelen door bepaalde geuren. Het is namelijk dankzij dit gebied dat de geur van zoetigheid je plezier geeft. Onverwacht ben je geneigd dichter bij de geuren te komen die je lekker vindt.

De piriforme cortex

Dit gebied geeft steun aan de vorige structuur. Zijn doel is dat je de geurmoleculen discrimineert en labelt.

De voorste corticale kern van de amygdala

Deze helpt bij de emoties waarop geur een intense afdruk achterlaat. Als je bijvoorbeeld rook in de buurt ruikt, kun je angst voelen. Deze structuur moduleert je hele hormonale en gedragsreactie. Bijgevolg reageer je op de situatie en kun je jezelf redden. Het is ook verbonden met de volgende structuur.

De entorhinale cortex

Deze structuur helpt je bepaalde vragen te beantwoorden. Bijvoorbeeld, waarom associeer je een bepaalde geur met een bepaalde persoon? Waarom wijs je bepaalde geuren af?

Waarom herleven en versterken bij PTSS-patiënten de posttraumatische symptomen als ze geconfronteerd worden met bepaalde geuren die ten tijde van het trauma aanwezig waren? De antwoorden liggen in deze structuur. Het slaat onze herinneringen aan geuren op.

Een van de structuren waarnaar deze regio’s hun informatie projecteren is de orbitofrontale cortex (OFC). Als dit gebied een letsel oploopt, is het individu niet in staat te onderscheiden welke geur hij waarneemt.

Een benadering van de etiologie van anosmie

De term anosmie kan vertaald worden als ontneming van het vermogen om te ruiken. Het is totaal en tast het hele reukvermogen aan. Het gevolg is dat lijders niets kunnen ruiken, anders dan bij recent blootgelegde laesies in de orbitofrontale cortex.

Bovendien zijn mensen met anosmie geneigd om ook het vermogen te verliezen om van voedsel te genieten, omdat het smaak mist. Deze pathologie wordt ageusia genoemd. Er zijn hierbij verschillende niveaus of gradaties van reukverlies (Chaves-Morillo, 2017):

• Normosmie. Het normale vermogen om te ruiken.
• Hyposmie. Verminderd vermogen om te ruiken.
• Hyperosmie. Verhoogd vermogen om te ruiken.
• Dysosmie. Verandering of verstoring in de waarneming van geur. Het kan voorkomen in de context van schizofrenie.

De oorzaken van anosmie zijn te vinden in de psychiatrische voorgeschiedenis van de patiënt, zoals tekorten in het kortetermijngeheugen (Guerra, 2016). Ook de neurologische voorgeschiedenis is relevant. Bijvoorbeeld een hoofdtrauma. Het kan ook veroorzaakt worden door de effecten van bepaalde virale agentia, zoals die geproduceerd door het SARS-COV-2 virus.

Oorzaken van sensorineurale anosmie

Wil sensorineurale anosmie bij mensen de kop opsteken, dan moeten sommige of alle eerder genoemde hersenstructuren ontstoken of gewond zijn. In feite zijn er meerdere en zeer uiteenlopende wegen die tot dit complexe syndroom kunnen leiden. De volgende oorzaken zijn gemeld (Guerra, 2016):

• Trauma aan de schedel.
• Normale verouderingsprocessen.
• Dementie van het type Alzheimer.
• Verstopping van de neus door een virusinfectie.
• Hersentumor.
• Consumptie van medicijnen. Bijvoorbeeld het antipsychoticum reserpine.
• Chirurgie.
• Medische behandelingen voor kanker.
• Roken.

Verschillende typen sensorineurale anosmie

De aandoening staat bekend als traumatische sensorineurale anosmie wanneer deze het gevolg is van een trauma. Wanneer de veroorzaker een virus is, zoals bij COVID-19 voorkomt, staat het bekend als het virale type.

Aan de andere kant, als anosmie een onbekende etiologie heeft, staat het bekend als idiopathisch. Er zijn interventies ontwikkeld die gericht zijn op de revalidatie van deze aandoeningen.

In feite is de revalidatie van dit specifieke zintuig (Spaanse link) essentieel. Dat geldt zowel voor de eigen veiligheid als voor het psychologisch welzijn van de patiënt. Een reukzin geeft ons namelijk niet alleen het vermogen om gevaarlijke situaties op te sporen, maar stelt ons ook in staat om ons scènes te herinneren op basis van de geuren die we kunnen waarnemen.