De schaal van het kwaad - van zelfverdediging tot psychopaten

Michael Stone is forensisch psychiater en professor aan de universiteit van Colombia. Deze man is een referentiepunt op vlak van de kennis van de “anatomie van het kwaad.” Want hij heeft de schaal van het kwaad ontwikkeld. Dit instrument is tegelijkertijd vreemd en treffend. De bedoeling van de schaal is om het als hulpmiddel te gebruiken bij de beoordeling van de verschillende graden van agressiviteit of psychopathische instincten. Die kunnen zich in de meest duistere hoeken van het menselijke hart ontwikkelen.

Sommige mensen omschrijven de “schaal van het kwaad” als een afdaling in Dante‘s hel. Elke cirkel of ring bakent een reeks zonden van verschillende ernst af. Ze variëren van handelingen die we allemaal misschien kunnen verantwoorden of begrijpen, tot die daden die zo verwerpelijk en onbegrijpbaar zijn dat we ze niet kunnen begrijpen.

Hier is echter een aanmerking nodig. Dit instrument is ontwikkeld door een bekende forensische psychiater. Toch mist het klinische waarde wat betreft de beoordeling van criminelen. Maar Dr. Stone zelf, en vele anderen in de wetenschappelijke gemeenschap, beweren dat dit perspectief voldoende sluitend is. Want het is gebaseerd op een gedetailleerde analyse van meer dan zeshonderd criminelen. Zij geloven dat het de sleutel is tot het openen van een inzicht in de oorsprong van geweld en van het kwaad.

De schaal van het kwaad van Stone

Misschien heeft de schaal van het kwaad het scepticisme van de gerechtelijke diensten en de forensische gemeenschap over zichzelf uitgeroepen. Tussen 2006 en 2008 zond het Amerikaanse Discovery Channel een programma uit met de naam “Most Evil.” In deze serie analyseerde Dr. Stone de profielen van verschillende moordenaars, seriemoordenaars en psychopaten. Hij onderzocht ook honderden dossiers van criminelen en paste hierop zijn methoden en verklaringen toe.

Op dezelfde manier en door talrijke interviews af te nemen van ontelbare criminelen in de gevangenis kon hij het publiek tonen hoe en op welke manier zijn beroemde classificatie-instrument tot stand gekomen was.

Maar vele deskundigen zagen in deze schaal niets meer dan pure sensatiezucht. Toch zien we in de volgende werken van Michael Stone een nauwkeurige en grondige aanpak op vlak van de forensische psychologie. Hij geeft ook blijk van een uitzonderlijke zorgvuldigheid wanneer hij probeert uit te leggen wat er in dat kronkelende en perverse labyrint van de criminele geest gebeurt.

Wat is het kwaad?

We stellen een eenvoudige vraag. Wat bedoelen we eigenlijk met het kwaad? Wat gebeurt er als een man een andere man doodt uit zelfverdediging? En wat te denken van een vrouw die nauwgezet de moord op haar aanvaller – een persoon die haar misbruikt heeft – plant? Beschouwen we deze daden als afspiegelingen van “het kwaad?” Is er misschien een “grens?”

Ongetwijfeld hebben we ooit in ons leven geoordeeld dat sommige handelingen te rechtvaardigen zijn. Andere daden vinden we begrijpelijk maar kunnen we niet rechtvaardigen. En nog andere vinden we onbegrijpelijk. We bezitten namelijk allemaal het potentieel om gewelddadig en agressief te zijn. Maar er zijn nuances, er zijn graden, niveaus, trends en dynamica die Dr. Stone zelf wilde omschrijven.

Wat onderscheidt dan de ene misdaad van de andere? Waar ligt de grens tussen wat begrijpelijk is en wat niet? Wat is de invloed van onze persoonlijkheid, van erfelijkheid, van hoe we opgevoed zijn en van de sociale context waarin we opgegroeid zijn? Deze factoren en andere aspecten hebben Michael Stone geholpen om zijn schaal van het kwaad te creëren. De schaal bevat de volgende tweeëntwintig niveaus:

De eerste groep: gerechtvaardigde doodslag

• 1. verwijst naar de eenvoudige zelfverdediging. In dit geval zijn er geen sporen van psychopathie. Dr. Stone zelf komt tot het besluit dat deze mensen elke vorm van het kwaad ontbreken.

De tweede groep: boosaardigheid uit jaloezie of haat

In deze tweede groep heeft Dr. Stone iedereen geplaatst die moorden pleegt uit jaloezie. Ook de mensen die uit zijn op wraak en diegenen die medeplichtig zijn en zelfs deelnemen aan een gewelddadige handeling, behoren tot deze groep. We moeten ook opmerken dat deze mensen geen psychopathische kenmerken tentoonspreiden hoewel velen van hen narcistische neigingen en behoorlijk veel agressie vertonen. Laten we hen eens in detail bekijken.

• 2. Misdaden uit passie gepleegd door onvolwassen of egocentrische mensen.
• 3. Een erg opvallend voorbeeld van dit niveau op de schaal van het kwaad is Leslie Van Houten. Deze vrouw was lid van de “familie” van Charles Manson. Ze was in staat tot doden alleen maar omdat Manson haar daartoe de opdracht gaf.
• 4. Mensen die uit zelfverdediging doden maar die de agressie eerst zelf begonnen zijn.
• 5. Getraumatiseerde mensen (die meestal misbruikt geweest zijn) en die, gedreven door woede, geen scrupules hebben om wraak te nemen.
• 6. Impulsieve moordenaars die gedreven worden door toevallige aanvallen van ongecontroleerde woede.
• 7. Erg narcistische individuen die doden uit jaloezie.

De derde groep: ze raken de grens van psychopathie

Er is een vage grens waar het voor deskundigen erg moeilijk is om het psychopathische profiel te diagnosticeren. In deze derde groep bracht Dr. Stone al die personen samen die gewelddadige handelingen gepleegd hadden maar die niet onmiddellijk herleid konden worden tot een psychopathische persoonlijkheid (hoewel er misschien specifieke of tijdelijke kenmerken zijn die dichtbij deze persoonlijkheid komen).

• 8. Mensen die een hoog niveau van onderdrukte woede vertonen. Het zijn mensen die alleen een klein excuus of een bepaalde situatie nodig hebben om te “ontploffen” en een gewelddadige handeling te plegen.
• 9. Op dit niveau in de schaal van het kwaad vinden we de jaloerse minnaars die bepaalde psychopathische trekken hebben.
• 10. Hier hebben we de klassieke “moordenaars,” mensen die in koelen bloede doden voor geld of die in staat zijn om mensen te “laten verdwijnen” die in hun weg staan. Ze zijn egocentrisch maar hebben geen psychopathische persoonlijkheid.
• 11. In deze groep situeert Michael Stone egocentrische mensen die duidelijker psychopathische kenmerken hebben.
• 12. Mensen die doden wanneer ze zich in een hoek geduwd voelen.
• 13. Hier vinden we de psychotische moordenaars die doden uit pure razernij.
• 14: Samenzweerderige, machiavellistische en egocentrische mensen die doden om een of andere voordeel te verkrijgen.
• 15. Dit niveau omvat psychopaten die in een woedeaanval tientallen mensen in koelen bloede kunnen doden. Een voorbeeld is Charles Manson.
• 16. Psychopaten die doden maar die ook andere verdorven daden plegen.

De vierde groep

In het laatste gedeelte van de schaal van het kwaad vinden we ongetwijfeld de laatste cirkel van Dante. Het is namelijk de primitiefste vorm en de oervorm van het kwaad. Hier verwijzen we naar psychopaten die niet in staat zijn om ook maar enige wroeging te voelen. De doelstelling achter de moord is het plezier dat ze ervaren tijdens de gewelddadige handeling zelf.

• 17. Seriemoordenaars met fetisjen en sadistische seksuele neigingen. Een voorbeeld uit deze groep was Ted Bundy.
• 18. Moordenaars die eerst folteren en pas daarna de moord uitvoeren.
• 19. Psychopaten die eerst intimideren en hun slachtoffers angst inboezemen. Daarna plegen ze hun gruwelijke misdaad.
• 20. Psychotische moordenaars wiens enige motivatie foltering is.
• 21. Psychopaten die alleen proberen te folteren, niet te doden.
• 22. Op het laatste niveau van de schaal van het kwaad vinden we de extreme folteraars en de psychopathische moordenaars.

We zien dus dat deze reis in de diepten van het kwaad ons erg veel vormen toont. Dat maakt het in sommige gevallen niet gemakkelijk om een moordenaar of de ontwerper van een gewelddadige handeling te classificeren.

Velen van ons zullen min of meer akkoord zijn met de schaal. Anderen zullen zijn nut erkennen om niveaus van het kwaad in te delen. Maar sommigen zullen vinden dat het zucht naar sensatie is. Wat in ieder geval duidelijk is uit de schaal van het kwaad, is dat we de criminele geest steeds beter begrijpen. We hebben ook steeds betere instrumenten om het te analyseren. Wat we nu moeten doen, is meer hulpmiddelen voorzien zodat onze maatschappij kan vermijden dat deze daden gepleegd worden. Want vele van die daden komen voort uit ongelijkheid, ontbering of uitsluiting.

Bibliografische referenties

Stone, Michael (2009). “The Anatomy of Evil”. Prometheus Books.

Zimbardo, Philip (2012). “The Lucifer Effect” Madrid: Paidos.