Prestatieangst: de angst om te falen

Als we aan anderen moeten bewijzen hoe goed of bekwaam we zijn in bepaalde taken, kan dit grote angst veroorzaken, waardoor we falen. Ontdek wat er aan de basis ligt van dit fenomeen en, als je er last van hebt, wat je eraan kunt doen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Elena Sanz.

Laatste update: 02 mei, 2023

Ongetwijfeld heb je jezelf wel eens zenuwachtig gevoeld voor een examen, afspraak of belangrijke vergadering. Het is inderdaad volkomen natuurlijk om soms angst te voelen om niet aan de maat te komen. Sommige mensen zijn echter intens bang voor gebeurtenissen die verre van bedreigend zijn. Dit staat bekend als prestatieangst.

Dit gevoel kan op elke leeftijd optreden. Dat gezegd hebbende, neigt het wel samen te hangen met bepaalde persoonlijkheidskenmerken en copingvaardigheden. Zo kan de ene persoon bij dezelfde situatie kalm zijn, terwijl een ander wekenlang last heeft van anticiperende angst.

Gelukkig is het voor hen mogelijk om deze interpretatie van de werkelijkheid aan te pakken en eventuele gevoelens van ongemak te verlichten.

Prestatieangst

Prestatieangst is de angst om te falen of een bepaalde taak niet te kunnen volbrengen, wat (volgens degene met de angst) vernedering en interpersoonlijk falen zou betekenen. De aanwezigheid, blik of beoordeling van anderen is hierbij van groot belang.

Dat komt omdat, ondanks het feit dat de lijder misschien perfect weet hoe hij de activiteit moet beheersen, de wetenschap dat hij verantwoording moet afleggen aan anderen zijn faalangst aanwakkert.

Op zich is deze angst niet per se negatief. In feite kan het nodig zijn om ons te motiveren en te duwen om goed te presteren. Het wordt verklaard door de bekende wet van Yerkes en Dodson (Engelse link). Deze stelt dat de relatie tussen opwinding en prestatie een omgekeerde U-vorm heeft. Het suggereert dat angst de prestaties verbetert, maar slechts tot een bepaald punt, waarna het verslechtert.

Wanneer angst, zorgen en activering excessief zijn, wordt de reactie disfunctioneel. Dit verstoort het welzijn en de prestaties. Het genereert symptomen en gevolgen op verschillende niveaus.

Dit zijn enkele uitingen van prestatieangst:

• Fysiologische gewaarwordingen. Bijvoorbeeld zweten, tachycardie, spijsverteringsproblemen en hoofdpijn.
• Negatieve gedachten. Het individu veronderstelt dat hij niet goed zal presteren, dat hij hard zal worden beoordeeld of afgewezen, en dat zijn misstappen ernstige gevolgen zullen hebben.
• Vermijding van de situatie die angst opwekt, om genoemde gevolgen te vermijden. Dit versterkt echter alleen maar het geloof dat ze niet in staat zijn het te bereiken, omdat ze zichzelf niet de kans geven het te proberen.
• Slechte prestaties door angst. Ze zijn voortdurend alert. Daardoor kunnen ze zich moeilijk concentreren. Bovendien zijn ze zich overmatig bewust van zichzelf. Daardoor verzuimen ze de vaardigheden die ze werkelijk bezitten in praktijk te brengen. Deze slechte prestaties versterken op hun beurt hun aanvankelijke ideeën van onvermogen, zodat een self-fulfilling prophecy ontstaat.

Het effect van prestatieangst

Zoals we al eerder opmerkten, verlamt, belemmert en beperkt het ons als de opwinding hoog is, in plaats van ons te drijven. In feite kan het invloed hebben op elk gebied waarop prestatieangst verschijnt.

Het kan er bijvoorbeeld toe leiden dat je niet slaagt voor een examen waarop je je goed had voorbereid. Of het kan je verhinderen je potentieel te tonen in een sollicitatiegesprek of je je woorden doen vergeten in de presentatie die je in het openbaar gaat geven.

Het kan ook meer routinematige momenten beïnvloeden. Sommige mensen ervaren bijvoorbeeld grote angst als het gaat om het beantwoorden van telefoontjes, autorijden of socialiseren.

In veel gevallen verschijnt deze angst omdat ze de handeling zien als een gebeurtenis waarin ze moeten presteren, aan bepaalde verwachtingen moeten voldoen, of aan specifieke parameters moeten voldoen. Dit weerhoudt hen ervan spontaan, authentiek en rustig te zijn. Integendeel, het vergroot hun kans om ofwel te falen ofwel die noodzakelijke situaties te willen vermijden.

Dit soort angst kan zelfs nauw samenhangen met seksuele prestaties (Engelse link) en verschillende seksuele disfuncties. In deze gevallen kan de angst die voortkomt uit de angst niet te voldoen leiden tot impotentie, vroegtijdige ejaculatie, dyspareunie, of hypoactieve seksuele verlangensstoornissen.

Wat kun je doen als je last hebt van prestatieangst?

De mate waarin deze prestatieangst optreedt, hangt samen met de manier waarop je de wereld en jezelf ziet. Er zijn bepaalde sleutels en technieken die helpen om het te verminderen:

• Vermijd werkperfectionisme. Wanneer je jezelf te veel onder druk zet en je eigen ergste criticus bent, leg je ondraaglijke druk op jezelf. Als het je echter lukt om te relativeren, word je je ervan bewust dat je het recht hebt om je te vergissen en meer compassie met jezelf te hebben, en neemt je angst af.
• Ontwikkel een groeimindset. Dit houdt in dat je begrijpt dat geen enkele eigenschap (bijv. intelligentie, creativiteit) vastligt en dat ze zich allemaal ontwikkelen en verbeteren met oefening. Daarom is het normaal en aanvaardbaar dat je niet altijd 100 procent van jezelf kunt geven.
• Oefen ontspanningsoefeningen om je niveaus van fysieke en mentale activering te verlagen. Deze kunnen je helpen om rustiger om te gaan met situaties waar je bang voor bent, en om de algemene angst die je gedurende de dag voelt te verminderen.
• Herzie en herstructureer je gedachten. Je zou kunnen vervallen in vooroordelen zoals catastrofale gedachten of dichotomie bij het interpreteren van je prestaties in de taken waar je bang voor bent. Vergeet niet je gedachten te evalueren voordat je ze voor lief neemt. Wijzig die welke je niet helpen met andere die functioneler, flexibeler en aangepast aan de werkelijkheid zijn.
• Zie de situaties waar je bang voor bent onder ogen in plaats van ze te vermijden. Dit is de beste manier om prestatieangst te verminderen. Sterker nog, door jezelf eraan bloot te stellen, sta je jezelf toe te verifiëren dat de gevolgen niet zo tragisch zullen zijn als je je misschien had voorgesteld. Door aan de situatie te wennen en je angst te verminderen, raak je in staat om adequaat te presteren.

Psychologische hulp

Ondanks het volgen van deze instructies is het mogelijk dat bepaalde situaties bijzonder moeilijk voor je zijn en je angst blijft ervaren. Als dit gebeurt, aarzel dan niet om psychologische hulp te zoeken. Een professional kan je helpen je situatie te analyseren en je hulpmiddelen aanreiken om je beperkende angsten te leren beheersen.